Ένα εξαίρετο κείμενο-μέρος από ακαδημαϊκή έρευνα, του Επίκουρου Καθηγητή Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου Ευστράτιου Παπάνη.
FACEBOOK ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ
Ένα ανησυχητικό στοιχείο που προέκυψε από συνεντεύξεις είναι το αίσθημα κενού, που συνεπάγεται η πολύωρη χρήση του facebook, των ‘chat rooms’ και των άλλων μέσων κοινωνικής δικτύωσης:
Σχέσεις επιφανειακές, φρενήρεις, στιγμιαίες δημιουργούνται, μεταλλάσσονται και διαγράφονται με ένα κλικ. Νεαρά άτομα που εφευρίσκουν πολλαπλά προσωπεία, ανάλογα με την πλευρά του εαυτού, που θέλουν να παρουσιάσουν. Χρήστες που καπηλεύονται και οικειοποιούνται προφίλ άλλων ατόμων. Έκφραση κάθε συναισθήματος, παρόρμησης ή ενστίκτου χωρίς κανένα πρόσχημα.
Επικοινωνία στην οποία, ακόμα και η χρήση κάμερας, αποκρύπτει τη γλώσσα του σώματος, αποδυναμώνοντας την αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων.
Πλευρές της προσωπικότητας, που αναδεικνύονται αλόγιστα, χαρακτηριστικά που δραματοποιούνται για να εντυπωσιάσουν. Χρήστες άτολμοι στην προσωπική τους ζωή, με περίπλοκες οικογενειακές βιογραφίες, απαξιωμένοι από το εκπαιδευτικό σύστημα, αναδομούν την αυτοεκτίμησή τους μέσα από συγκρίσεις (π.χ. compare hotness)και διαγωνισμούς του Facebook, εισπράττουν φιλοφρονήσεις για την απόκρυφη φωτογραφία που ‘ανέβασαν’. Γυναικεία σαγηνευτικά και εν πολλοίς ψεύτικα προφίλ, που προκαλούν ρίγη σε χιλιάδες άγνωστους θαυμαστές, εικονικά κεράσματα και δώρα, υπενθύμιση γενεθλίων και σημαντικών στιγμών και έξαφνα ο πολύωρος χρήστης βυθίζεται σε μια ουτοπία κοινωνικότητας, γίνεται το επίκεντρο της προσοχής σε άτομα που υπό άλλες συνθήκες δεν θα θυσίαζαν γι’αυτόν ούτε λεπτό από το χρόνο τους.
Μια ιδιότυπη ψυχοθεραπεία χωρίς κανόνες και όρια. Οι δεξιότητες που πρέπει να καλλιεργηθούν για μια επιτυχημένη προσωπική κοινωνική προσαρμογή, τώρα αντικαθίστανται από άλλες που εγγυώνται ότι η εικονική προσωπικότητα και τα διαδικτυακά επιτεύγματα θα γίνονται διαρκώς αποδεκτά.
Η πραγματική ζωή φαντάζει ανιαρή, αργή, πληκτική, ανούσια. Οι σχέσεις, με τα τυπικά και τους κανόνες που επιβάλει η κοινωνία, απαράδεκτες. Το αίσθημα κενού καθώς ο χρήστης επαναφέρεται στην πραγματικότητα, ανήκεστο. Η νέα γενιά που βίωσε την παγίωση του διαδικτύου μετά το 1995, που ανατράφηκε με online παιχνίδια και internet καφέ, που μέσα από το κινητό μπορεί να συνεχίσει απρόσκοπτα ό,τι άρχισε στον υπολογιστή, παρατείνοντας ακόμα περισσότερο τις ώρες χρήσης, έχει πρόβλημα συνεννόησης με τις υπόλοιπες γενιές, που δεν κατανοούν την ελκυστικότητα του ιντερνέτ.
Η επικοινωνία και οι σχέσεις στην πραγματική ζωή απαιτούν διαπραγμάτευση, ρίσκο, υπομονή, επένδυση χρόνου και συναισθήματος. Η έκβασή τους πολλές φορές αμφίβολη.
Αυτός που τις επιχειρεί δεν δέχεται άμεση ενίσχυση, όπως συμβαίνει στο διαδίκτυο, ειδικά σε μια κοινωνία που η συλλογικότητα φθίνει και ο ατομισμός ανακηρύσσεται σε πρώτιστη αξία.
Οι σημερινοί νέοι, που μεγαλώνουν γνωρίζοντας άριστα την ηδονή του ‘social networking’, που χρησιμοποιούν το facebook περισσότερο από πέντε ώρες την ημέρα ,αποδίδουν στις πραγματικές τους ταυτότητες λιγότερη αξία σε σύγκριση με τις διαδικτυακές και δεν μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά στον αληθινό κόσμο.
Νιώθουν κατάθλιψη για την ανικανότητα αυτή, αδυνατούν να αντλήσουν ευχαρίστηση από μη ακραίες καταστάσεις, όπως αυτές των ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Για το λόγο αυτό τις επιζητούν και στην πραγματική ζωή, με αποτέλεσμα πολλές φορές να φέρονται αντικοινωνικά. Βιώνουν στερητικά σύνδρομα, όταν δεν έχουν πρόσβαση και εξαρτούν την αυτοεκτίμησή τους από ένα πληκτρολόγιο ή joystick.
Ο πολύωρος χρήστης αποδίδει μεγαλύτερη σημασία σε μια κακή βαθμολογία στα ratings του facebook, παρά σε μια αποδοκιμασία του δασκάλου ή των γονιών του. Πραγματικές σχέσεις καταστράφηκαν όταν ο ένας από τους δύο συντρόφους ανακάλυψε ότι ο άλλος έκανε flirt στο facebook ή διατηρούσε ένα πολύ επιτυχημένο προφίλ.
Η φιλία και η επικοινωνία επανανοηματοδοτείται: Ο ‘άλλος’, ο συνομιλητής σε ένα chat room δεν είναι ένα αμιγώς πραγματικό πρόσωπο, αλλά ένα προσωπείο, ένα κράμα από αληθινές ιδιότητες και φαντασιακές προβολές. Οι αισθητηριακές αναπαραστάσεις μηδαμινές.
Ο χρήστης μιλά σε ένα πρόσωπο που ο ίδιος κατασκευάζει. Προβάλλει επάνω του τις επιθυμίες του, τις ελλείψεις του, τις προσδοκίες του και τις φαντασιώσεις του. Ο ‘άλλος’ ανάγεται σε μορφή ιδεατή.
Η απογοήτευση είναι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό, όσων αποφασίζουν να συναντηθούν στην πραγματική ζωή. Στο Facebook ο κόσμος είναι αταξικός. Ο πλούτος, το φύλο, η ηλικία, η καταγωγή, η εθνικότητα, το παρελθόν, τα επιτεύγματα δεν έχουν καμιά σημασία. Εξάλλου, καθένας μπορεί να προσποιηθεί οτιδήποτε. Η διαπραγμάτευση γίνεται επί ίσοις όροις, αλλά με τον διαρκή κίνδυνο να αποδειχθεί φενάκη. Οι περισσότεροι νέοι εκφράζουν αποτροπιασμό και θλίψη, όταν επιχειρούν να μεταφέρουν αυτή την εμπειρία στην πραγματική ζωή. Βυθίζονται έτσι ακόμα περισσότερο στην επίπλαστη κατάσταση των διαδικτυακών κοινοτήτων. Και είναι αυτή η αναντιστοιχία ανάμεσα στην ζωή και την εικονική πραγματικότητα που τελικά οδηγεί στην κατάθλιψη.
Ευστράτιος Παπάνης
Πηγή: εδώ
ΕΝΑ ΣΧΟΛΙΟ ΕΠΙ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Δεν είναι η πρώτη φορά που λαϊκά δίκτυα όπως αυτό του facebook, και εν γένει το διαδίκτυο στην οποιαδήποτε τυχούσα έκφανση "πλασματικής διακοινωνικότητάς" του, απασχολούν τους ψυχολόγους, τους γιατρούς ή τους κοινωνιολόγους όπως στην παρούσα περίπτωση. Σε κάτι από το οποίο κατά γενική ομολογία φαντάζει πιο δύσκολο να απεξαρτηθεί κανείς σε σχέση π.χ. με το αλκοόλ ή την ηρωίνη.
Η "ονειρική"-υποσχετική διάσταση του διαδικτύου όχι λίγες φορές οδηγεί σε εξόχως αλλοτριωτικά φαινόμενα που φαίνεται ότι αποξενώνουν πλήρως αρκετούς ανθρώπους από την ουσία τους και τους μετατρέπουν σε ονειροπολούσες "σκιές" του εαυτού τους, οι οποίες περιφέρονται ανά τον κυβερνοχώρο με τις φανταστικές προβολές τους, χαίρονται και θλίβονται για τους δικούς τους φανταστικούς λόγους, υπάρχουν σε τελική ανάλυση με καθαρά φανταστικό τρόπο. Όπως ακριβώς οι τρελλοί, δεν υπάρχει καμμία διαφορά.
Για να φτάσει π.χ. ένας άνθρωπος στο σημείο να θέλει να βιώσει μια "κοινωνικότητα" στο διαδίκτυο ή στο facebook ειδικώτερα, την οποία για τον α ή β λόγο δεν μπορεί να βιώσει στην εξωτερική ζωή, αυτό σημαίνει πως έχει ήδη διαβεί τον Ρουβίκωνα που χωρίζει πραγματικότητα και τρέλλα.
Και τα "κολλήματα" στο διαδίκτυο είναι και συχνά και εξαιρετικά κωμικοτραγικά στην όλη διαδικασία τους.
Δεν έχει καμμία σημασία αν η Μέκκα της Υποκουλτούρας όπως το facebook φροντίζει από νωρίς να αποθαρρύνει τους χρήστες της όσον αφορά τα "υπεσχημένα". Η τάση αρκετών ανθρώπων για εύκολο όσο και εντελώς απατηλό διακοινωνικό κέρδος δεν υποχωρεί ποτέ εύκολα, και δημιουργεί συνεχώς φαύλους κύκλους εξάρτησης πάνω σε εξαρτήσεις, φαντασιών πάνω σε φαντασίες, ιδιοπαθείς και αυτοπαθείς πλασματικούς "κόσμους" μέσα στους οποίους το αίσθημα της ερημίας συναγωνίζεται εκείνο της απογοήτευσης.
Πριν από αρκετά χρόνια είχα γράψει ένα, κατά κάποιο τρόπο, μελλοντολογικό κείμενο, "Το Φόρουμ", στο οποίο προέβλεπα ότι κάποια στιγμή θα δημιουργηθεί ένα παγκόσμιο network, ένα φόρουμ, μέσω του οποίου οι άνθρωποι θα βιώνουν οποιαδήποτε ζωή και διακοινωνικότητα. Η εμφάνιση και εξάπλωση του facebook φαίνεται πως με επιβεβαίωσε, αν και δεν μπορούσα να φανταστώ τότε τον ιδιαίτερα λούμπεν χαρακτήρα που θα μπορούσε να πάρει.
Εναπόκειται στην παιδεία και στο αίσθημα αξιοπρέπειας του καθενός -αν όχι σε τελική ανάλυση στο ένστικτο αυτοσυντήρησής του- να συνεχίσει να υπάρχει πραγματικά και όχι καλωδιακά. Με το ανθρώπινο σώμα του να αποτελείται από κύτταρα και όχι από πίξελς.
Να χαμογελάει στο κόσμο με το πραγματικό πρόσωπό του και όχι με ένα smiley.
FACEBOOK ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ
Ένα ανησυχητικό στοιχείο που προέκυψε από συνεντεύξεις είναι το αίσθημα κενού, που συνεπάγεται η πολύωρη χρήση του facebook, των ‘chat rooms’ και των άλλων μέσων κοινωνικής δικτύωσης:
Σχέσεις επιφανειακές, φρενήρεις, στιγμιαίες δημιουργούνται, μεταλλάσσονται και διαγράφονται με ένα κλικ. Νεαρά άτομα που εφευρίσκουν πολλαπλά προσωπεία, ανάλογα με την πλευρά του εαυτού, που θέλουν να παρουσιάσουν. Χρήστες που καπηλεύονται και οικειοποιούνται προφίλ άλλων ατόμων. Έκφραση κάθε συναισθήματος, παρόρμησης ή ενστίκτου χωρίς κανένα πρόσχημα.
Επικοινωνία στην οποία, ακόμα και η χρήση κάμερας, αποκρύπτει τη γλώσσα του σώματος, αποδυναμώνοντας την αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων.
Πλευρές της προσωπικότητας, που αναδεικνύονται αλόγιστα, χαρακτηριστικά που δραματοποιούνται για να εντυπωσιάσουν. Χρήστες άτολμοι στην προσωπική τους ζωή, με περίπλοκες οικογενειακές βιογραφίες, απαξιωμένοι από το εκπαιδευτικό σύστημα, αναδομούν την αυτοεκτίμησή τους μέσα από συγκρίσεις (π.χ. compare hotness)και διαγωνισμούς του Facebook, εισπράττουν φιλοφρονήσεις για την απόκρυφη φωτογραφία που ‘ανέβασαν’. Γυναικεία σαγηνευτικά και εν πολλοίς ψεύτικα προφίλ, που προκαλούν ρίγη σε χιλιάδες άγνωστους θαυμαστές, εικονικά κεράσματα και δώρα, υπενθύμιση γενεθλίων και σημαντικών στιγμών και έξαφνα ο πολύωρος χρήστης βυθίζεται σε μια ουτοπία κοινωνικότητας, γίνεται το επίκεντρο της προσοχής σε άτομα που υπό άλλες συνθήκες δεν θα θυσίαζαν γι’αυτόν ούτε λεπτό από το χρόνο τους.
Μια ιδιότυπη ψυχοθεραπεία χωρίς κανόνες και όρια. Οι δεξιότητες που πρέπει να καλλιεργηθούν για μια επιτυχημένη προσωπική κοινωνική προσαρμογή, τώρα αντικαθίστανται από άλλες που εγγυώνται ότι η εικονική προσωπικότητα και τα διαδικτυακά επιτεύγματα θα γίνονται διαρκώς αποδεκτά.
Η πραγματική ζωή φαντάζει ανιαρή, αργή, πληκτική, ανούσια. Οι σχέσεις, με τα τυπικά και τους κανόνες που επιβάλει η κοινωνία, απαράδεκτες. Το αίσθημα κενού καθώς ο χρήστης επαναφέρεται στην πραγματικότητα, ανήκεστο. Η νέα γενιά που βίωσε την παγίωση του διαδικτύου μετά το 1995, που ανατράφηκε με online παιχνίδια και internet καφέ, που μέσα από το κινητό μπορεί να συνεχίσει απρόσκοπτα ό,τι άρχισε στον υπολογιστή, παρατείνοντας ακόμα περισσότερο τις ώρες χρήσης, έχει πρόβλημα συνεννόησης με τις υπόλοιπες γενιές, που δεν κατανοούν την ελκυστικότητα του ιντερνέτ.
Η επικοινωνία και οι σχέσεις στην πραγματική ζωή απαιτούν διαπραγμάτευση, ρίσκο, υπομονή, επένδυση χρόνου και συναισθήματος. Η έκβασή τους πολλές φορές αμφίβολη.
Αυτός που τις επιχειρεί δεν δέχεται άμεση ενίσχυση, όπως συμβαίνει στο διαδίκτυο, ειδικά σε μια κοινωνία που η συλλογικότητα φθίνει και ο ατομισμός ανακηρύσσεται σε πρώτιστη αξία.
Οι σημερινοί νέοι, που μεγαλώνουν γνωρίζοντας άριστα την ηδονή του ‘social networking’, που χρησιμοποιούν το facebook περισσότερο από πέντε ώρες την ημέρα ,αποδίδουν στις πραγματικές τους ταυτότητες λιγότερη αξία σε σύγκριση με τις διαδικτυακές και δεν μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά στον αληθινό κόσμο.
Νιώθουν κατάθλιψη για την ανικανότητα αυτή, αδυνατούν να αντλήσουν ευχαρίστηση από μη ακραίες καταστάσεις, όπως αυτές των ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Για το λόγο αυτό τις επιζητούν και στην πραγματική ζωή, με αποτέλεσμα πολλές φορές να φέρονται αντικοινωνικά. Βιώνουν στερητικά σύνδρομα, όταν δεν έχουν πρόσβαση και εξαρτούν την αυτοεκτίμησή τους από ένα πληκτρολόγιο ή joystick.
Ο πολύωρος χρήστης αποδίδει μεγαλύτερη σημασία σε μια κακή βαθμολογία στα ratings του facebook, παρά σε μια αποδοκιμασία του δασκάλου ή των γονιών του. Πραγματικές σχέσεις καταστράφηκαν όταν ο ένας από τους δύο συντρόφους ανακάλυψε ότι ο άλλος έκανε flirt στο facebook ή διατηρούσε ένα πολύ επιτυχημένο προφίλ.
Η φιλία και η επικοινωνία επανανοηματοδοτείται: Ο ‘άλλος’, ο συνομιλητής σε ένα chat room δεν είναι ένα αμιγώς πραγματικό πρόσωπο, αλλά ένα προσωπείο, ένα κράμα από αληθινές ιδιότητες και φαντασιακές προβολές. Οι αισθητηριακές αναπαραστάσεις μηδαμινές.
Ο χρήστης μιλά σε ένα πρόσωπο που ο ίδιος κατασκευάζει. Προβάλλει επάνω του τις επιθυμίες του, τις ελλείψεις του, τις προσδοκίες του και τις φαντασιώσεις του. Ο ‘άλλος’ ανάγεται σε μορφή ιδεατή.
Η απογοήτευση είναι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό, όσων αποφασίζουν να συναντηθούν στην πραγματική ζωή. Στο Facebook ο κόσμος είναι αταξικός. Ο πλούτος, το φύλο, η ηλικία, η καταγωγή, η εθνικότητα, το παρελθόν, τα επιτεύγματα δεν έχουν καμιά σημασία. Εξάλλου, καθένας μπορεί να προσποιηθεί οτιδήποτε. Η διαπραγμάτευση γίνεται επί ίσοις όροις, αλλά με τον διαρκή κίνδυνο να αποδειχθεί φενάκη. Οι περισσότεροι νέοι εκφράζουν αποτροπιασμό και θλίψη, όταν επιχειρούν να μεταφέρουν αυτή την εμπειρία στην πραγματική ζωή. Βυθίζονται έτσι ακόμα περισσότερο στην επίπλαστη κατάσταση των διαδικτυακών κοινοτήτων. Και είναι αυτή η αναντιστοιχία ανάμεσα στην ζωή και την εικονική πραγματικότητα που τελικά οδηγεί στην κατάθλιψη.
Ευστράτιος Παπάνης
Πηγή: εδώ
ΕΝΑ ΣΧΟΛΙΟ ΕΠΙ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Δεν είναι η πρώτη φορά που λαϊκά δίκτυα όπως αυτό του facebook, και εν γένει το διαδίκτυο στην οποιαδήποτε τυχούσα έκφανση "πλασματικής διακοινωνικότητάς" του, απασχολούν τους ψυχολόγους, τους γιατρούς ή τους κοινωνιολόγους όπως στην παρούσα περίπτωση. Σε κάτι από το οποίο κατά γενική ομολογία φαντάζει πιο δύσκολο να απεξαρτηθεί κανείς σε σχέση π.χ. με το αλκοόλ ή την ηρωίνη.
Η "ονειρική"-υποσχετική διάσταση του διαδικτύου όχι λίγες φορές οδηγεί σε εξόχως αλλοτριωτικά φαινόμενα που φαίνεται ότι αποξενώνουν πλήρως αρκετούς ανθρώπους από την ουσία τους και τους μετατρέπουν σε ονειροπολούσες "σκιές" του εαυτού τους, οι οποίες περιφέρονται ανά τον κυβερνοχώρο με τις φανταστικές προβολές τους, χαίρονται και θλίβονται για τους δικούς τους φανταστικούς λόγους, υπάρχουν σε τελική ανάλυση με καθαρά φανταστικό τρόπο. Όπως ακριβώς οι τρελλοί, δεν υπάρχει καμμία διαφορά.
Για να φτάσει π.χ. ένας άνθρωπος στο σημείο να θέλει να βιώσει μια "κοινωνικότητα" στο διαδίκτυο ή στο facebook ειδικώτερα, την οποία για τον α ή β λόγο δεν μπορεί να βιώσει στην εξωτερική ζωή, αυτό σημαίνει πως έχει ήδη διαβεί τον Ρουβίκωνα που χωρίζει πραγματικότητα και τρέλλα.
Και τα "κολλήματα" στο διαδίκτυο είναι και συχνά και εξαιρετικά κωμικοτραγικά στην όλη διαδικασία τους.
Δεν έχει καμμία σημασία αν η Μέκκα της Υποκουλτούρας όπως το facebook φροντίζει από νωρίς να αποθαρρύνει τους χρήστες της όσον αφορά τα "υπεσχημένα". Η τάση αρκετών ανθρώπων για εύκολο όσο και εντελώς απατηλό διακοινωνικό κέρδος δεν υποχωρεί ποτέ εύκολα, και δημιουργεί συνεχώς φαύλους κύκλους εξάρτησης πάνω σε εξαρτήσεις, φαντασιών πάνω σε φαντασίες, ιδιοπαθείς και αυτοπαθείς πλασματικούς "κόσμους" μέσα στους οποίους το αίσθημα της ερημίας συναγωνίζεται εκείνο της απογοήτευσης.
Πριν από αρκετά χρόνια είχα γράψει ένα, κατά κάποιο τρόπο, μελλοντολογικό κείμενο, "Το Φόρουμ", στο οποίο προέβλεπα ότι κάποια στιγμή θα δημιουργηθεί ένα παγκόσμιο network, ένα φόρουμ, μέσω του οποίου οι άνθρωποι θα βιώνουν οποιαδήποτε ζωή και διακοινωνικότητα. Η εμφάνιση και εξάπλωση του facebook φαίνεται πως με επιβεβαίωσε, αν και δεν μπορούσα να φανταστώ τότε τον ιδιαίτερα λούμπεν χαρακτήρα που θα μπορούσε να πάρει.
Εναπόκειται στην παιδεία και στο αίσθημα αξιοπρέπειας του καθενός -αν όχι σε τελική ανάλυση στο ένστικτο αυτοσυντήρησής του- να συνεχίσει να υπάρχει πραγματικά και όχι καλωδιακά. Με το ανθρώπινο σώμα του να αποτελείται από κύτταρα και όχι από πίξελς.
Να χαμογελάει στο κόσμο με το πραγματικό πρόσωπό του και όχι με ένα smiley.
Δ.Π.
