Η πρόσφατη έκφανση της κρίσης του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος (που φαντάζει μη αναστρέψιμη παρά τους επείγοντες και αυτοσχέδιους νεοκεϋνσιανισμούς που επιχειρούν να προσφέρουν μια αποσόβηση και περαιτέρω αναβολή του "σημείου μηδέν") και η ιδιαίτερη "εθνική" αντανάκλασή της σε χώρες με σχεδόν ανύπαρκτη την σοβαρή καπιταλιστική εμπειρία όπως η Ελλάδα, κάνουν πολυ ορατό το γεγονός πως διάγουμε εποχή ανακατατάξεων και μεταβάσεων.
Από από τι προς τι, είναι το μέγα ερώτημα.
Για τους συμβατικούς ή από συνήθεια δημοκράτες, η όλη κατάσταση δεν είναι παρά μια ανήκουστη παρασπονδία στις ηθικές ή μισοηθικές αρχές που οφείλουν να διέπουν τις διακυβέρνησεις των χωρών. Είναι απλό, γι αυτούς, κάποιοι είναι οι "κακοί" και τα "λαμόγια", που εξ αιτίας τους επισυμβαίνει η κρίση. Πρόκειται ασφαλώς, κατά τη γνώμη τους, για ένα γεγονός συγκυρίας (έστω και μακρόχρονης), όσο συγκυριακή μπορεί να είναι π.χ. και η εμφάνιση σε ένα δρόμο μια συγκεκριμένη στιγμή ενός συγκεκριμένου ανθρώπου έναντι άλλου.
Ο ίδιος ατελέσφορος μύθος του καλού και του κακού στον κούφιο λαϊκό μελοδραματισμό του και στην αέναη επανάληψη από πολλούς μιας ηθικολογικής ρητορείας (σπάνια συντεταγμένης και πιο συχνά θυμικά πρόχειρης και αποδιοργανωμένης) που σε αυτές τις περιπτώσεις δεν προσφέρει κάτι καλύτερο από μια μεταφυσική του μπακάλικου.
Είναι αλήθεια βέβαια, πως οι αρνητικοί χαρακτήρες γέμουν τις περιόδους κρίσης του καπιταλισμού (ή του ανύπαρκτου ελληνικού καπιταλισμού), ωστόσο η Ιστορία δεν είναι αστυνομικό δελτίο. Το σάπιο στο βασίλειο της Δανιμαρκίας ποτέ δεν μπορεί να είναι έργο μερικών ανθρώπων μόνον και κατά πρώτη αιτία και ακολουθία συμβάντων.
Κατά κανόνα τα θεμέλια ήδη έχουν διαβρωθεί από καιρό όταν αρχίζουν οι πρώτοι σοβαροί κλυδωνισμοί στο εποικοδόμημα. Αλλά έχουν διαβρωθεί όχι εν είδει μεμονωμένων ατόμων, ούτε καν μιας κοινωνίας αλλά εν όψει μιας ολόκληρης ιστορικής εποχής που φθάνει στο τέλος της και αναμένεται το κατόπιν αυτής που θα την "διαδεχθεί" (απλά στην Ελλάδα, τα πράγματα συνήθως καθίστανται πιο "παρδαλά" τόσο από άποψη γεγονότων όσο και άποψη εκτιμήσεων).
Και κυρίως, αυτό που θα πρέπει να διαγιγνώσκεται με ασφάλεια σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ότι κατά προτεραιότητα δεν δημιουργεί η προσωπικότητα την ιστορία, αλλά η ιστορία την προσωπικότητα, συνεπώς οι εξορκισμοί, οι κατάρες και τα ευχολόγια όσο αυτονοήτως εύλογα και αν θα πρέπει να θεωρηθούν, παραμένουν ωστόσο μια μάλλον παλιμπαιδική και άνοστη αντίδραση.
Για έναν μαρξιστή από την άλλη, η κρίση δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε εξεγέρσεις και επαναστάσεις με απώτερη κατάληξη τα εργατικά κράτη που κάποια στιγμή θα οδηγήσουν στην κομμουνιστική κοινωνία των ελευθέρων αυτοδιαχειριζομένων ανθρώπων.
Είναι αλήθεια πως πιο πλήρες όραμα για την πολιτική και οικονομική νομοτέλεια των μοντέρνων καιρών είναι σχεδόν αδύνατον να βρεθεί έξω από τις εκτιμήσεις των Μαρξ και Ένγκελς, ωστόσο, έχω την εντύπωση μερικές φορές πως το κλειδί της ερμηνείας των ιδικών μας ημερών βρίσκεται ακριβώς στο να θεαθούν αυτές ως το τέλος μια μακρο-εποχής, εκείνης της νεωτερικότητας βέβαια αν προτιμά κάποιος, που εγώ προσωπικά ωστόσο αρέσκομαι να χαρακτηρίζω ως "γουτεμβέργεια" εποχή.
Και αυτό γιατί θεωρώ την ανακάλυψη και εμφάνιση της τυπογραφίας ως το κομβικό σημείο μετάβασης από τις ατέλειωτες χρονικές κοιλάδες του μεσαίωνα στους μοντέρνους καιρούς και σε μια πρωτοφανή διέκταση του Λόγου στην Ιστορία, τέτοια που οδήγησε σε ένα σχεδόν ανθρωπολογικό άλμα και όχι απλώς κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό.
Η τυπογραφία είναι ο Λόγος-πόλη.
Είναι η έξοδος του bourgeois από τα μεσαιωνικά κάστρα και την ύπαιθρο καθώς χειραφετείται αποφασιστικά από τη φύση προσφέροντας στην ανθρωπότητα το πρώτο μεγαλειώδες έπος μιας αδιανόητης έως τότε κατάκτησης του ορατού κόσμου. Παρ'όλ' αυτά μέσα από τη σφαγή και το αίμα (ο Κολόμβος έφερε ως αποτέλεσμα στη νέα ήπειρο μαζί με την αποσυμφόρηση ενός αχανεστάτου δυναμικού επαγγελματιών, τυχοδιωκτών και επιστημόνων και τον αφανισμό μεγάλων μερών των ιθαγενών πληθυσμών).
Ο αστός επικυρίαρχος προβάλλει στον ήλιο της πρώιμης παγκοσμιότητας με το στίγμα του Κάιν ήδη πάνω του, ωστόσο αυτό το στίγμα δεν έμελε να είναι μόνο ψυχικό, αλλά και τυπογραφικό, ορατό σε εκατομμύρια "αντίτυπα" ανά την οικουμένη.
Από αυτή την άποψη, όλες οι εκφάνσεις του Λόγου από τις αρχές της νεωτερικότητας έως σήμερα είναι "αστικές", ένας ολόκληρος κόσμος και μια συγκεκριμένη ατμόσφαιρα και εφαρμογή του πνεύματος διαμορφώθηκαν και απέκτησαν ουσία χάρις στο ριζοσπαστικό μεγαλείο μιας εφεύρεσης που ήρθε να διαμορφώσει για αιώνες τον τρόπο με τον οποίο θα προσλαμβάναμε τον γραπτό λόγο, και ακόμα περισσότερο τον τρόπο με τον οποίο θα επικοινωνούσαμε πανυδρογειακώς.
Η εποχή του χειρογράφου και των δια χειρός αναπαραγομένων αντιτύπων διήρκεσε μέχρι τον ύστερο μεσαίωνα και την πρώιμη Αναγέννηση, περιορίζοντας την χρήση και εφαρμογή του γραπτού λόγου σε μερικές ελέω θεού και κληρονομικώ δικαίω αυτοαναπαραγόμενες ελίτ, πράγμα που συμβάδιζε εξ άλλου πλήρως είτε με το πνεύμα μιας αρχαίας αυτοκρατορίας είτε με εκείνο της πιο ύστερης φεουδαρχίας.
Το χειρόγραφο είναι ο Λόγος-φύση αλλά μαζί και ο Λόγος-ανάκτορο σε αντιδιαστολή με τον Λόγο-πόλη του τυπογραφικού πιεστηρίου.
Από από τι προς τι, είναι το μέγα ερώτημα.
Για τους συμβατικούς ή από συνήθεια δημοκράτες, η όλη κατάσταση δεν είναι παρά μια ανήκουστη παρασπονδία στις ηθικές ή μισοηθικές αρχές που οφείλουν να διέπουν τις διακυβέρνησεις των χωρών. Είναι απλό, γι αυτούς, κάποιοι είναι οι "κακοί" και τα "λαμόγια", που εξ αιτίας τους επισυμβαίνει η κρίση. Πρόκειται ασφαλώς, κατά τη γνώμη τους, για ένα γεγονός συγκυρίας (έστω και μακρόχρονης), όσο συγκυριακή μπορεί να είναι π.χ. και η εμφάνιση σε ένα δρόμο μια συγκεκριμένη στιγμή ενός συγκεκριμένου ανθρώπου έναντι άλλου.
Ο ίδιος ατελέσφορος μύθος του καλού και του κακού στον κούφιο λαϊκό μελοδραματισμό του και στην αέναη επανάληψη από πολλούς μιας ηθικολογικής ρητορείας (σπάνια συντεταγμένης και πιο συχνά θυμικά πρόχειρης και αποδιοργανωμένης) που σε αυτές τις περιπτώσεις δεν προσφέρει κάτι καλύτερο από μια μεταφυσική του μπακάλικου.
Είναι αλήθεια βέβαια, πως οι αρνητικοί χαρακτήρες γέμουν τις περιόδους κρίσης του καπιταλισμού (ή του ανύπαρκτου ελληνικού καπιταλισμού), ωστόσο η Ιστορία δεν είναι αστυνομικό δελτίο. Το σάπιο στο βασίλειο της Δανιμαρκίας ποτέ δεν μπορεί να είναι έργο μερικών ανθρώπων μόνον και κατά πρώτη αιτία και ακολουθία συμβάντων.
Κατά κανόνα τα θεμέλια ήδη έχουν διαβρωθεί από καιρό όταν αρχίζουν οι πρώτοι σοβαροί κλυδωνισμοί στο εποικοδόμημα. Αλλά έχουν διαβρωθεί όχι εν είδει μεμονωμένων ατόμων, ούτε καν μιας κοινωνίας αλλά εν όψει μιας ολόκληρης ιστορικής εποχής που φθάνει στο τέλος της και αναμένεται το κατόπιν αυτής που θα την "διαδεχθεί" (απλά στην Ελλάδα, τα πράγματα συνήθως καθίστανται πιο "παρδαλά" τόσο από άποψη γεγονότων όσο και άποψη εκτιμήσεων).
Και κυρίως, αυτό που θα πρέπει να διαγιγνώσκεται με ασφάλεια σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ότι κατά προτεραιότητα δεν δημιουργεί η προσωπικότητα την ιστορία, αλλά η ιστορία την προσωπικότητα, συνεπώς οι εξορκισμοί, οι κατάρες και τα ευχολόγια όσο αυτονοήτως εύλογα και αν θα πρέπει να θεωρηθούν, παραμένουν ωστόσο μια μάλλον παλιμπαιδική και άνοστη αντίδραση.
Για έναν μαρξιστή από την άλλη, η κρίση δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε εξεγέρσεις και επαναστάσεις με απώτερη κατάληξη τα εργατικά κράτη που κάποια στιγμή θα οδηγήσουν στην κομμουνιστική κοινωνία των ελευθέρων αυτοδιαχειριζομένων ανθρώπων.
Είναι αλήθεια πως πιο πλήρες όραμα για την πολιτική και οικονομική νομοτέλεια των μοντέρνων καιρών είναι σχεδόν αδύνατον να βρεθεί έξω από τις εκτιμήσεις των Μαρξ και Ένγκελς, ωστόσο, έχω την εντύπωση μερικές φορές πως το κλειδί της ερμηνείας των ιδικών μας ημερών βρίσκεται ακριβώς στο να θεαθούν αυτές ως το τέλος μια μακρο-εποχής, εκείνης της νεωτερικότητας βέβαια αν προτιμά κάποιος, που εγώ προσωπικά ωστόσο αρέσκομαι να χαρακτηρίζω ως "γουτεμβέργεια" εποχή.
Και αυτό γιατί θεωρώ την ανακάλυψη και εμφάνιση της τυπογραφίας ως το κομβικό σημείο μετάβασης από τις ατέλειωτες χρονικές κοιλάδες του μεσαίωνα στους μοντέρνους καιρούς και σε μια πρωτοφανή διέκταση του Λόγου στην Ιστορία, τέτοια που οδήγησε σε ένα σχεδόν ανθρωπολογικό άλμα και όχι απλώς κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό.
Η τυπογραφία είναι ο Λόγος-πόλη.
Είναι η έξοδος του bourgeois από τα μεσαιωνικά κάστρα και την ύπαιθρο καθώς χειραφετείται αποφασιστικά από τη φύση προσφέροντας στην ανθρωπότητα το πρώτο μεγαλειώδες έπος μιας αδιανόητης έως τότε κατάκτησης του ορατού κόσμου. Παρ'όλ' αυτά μέσα από τη σφαγή και το αίμα (ο Κολόμβος έφερε ως αποτέλεσμα στη νέα ήπειρο μαζί με την αποσυμφόρηση ενός αχανεστάτου δυναμικού επαγγελματιών, τυχοδιωκτών και επιστημόνων και τον αφανισμό μεγάλων μερών των ιθαγενών πληθυσμών).
Ο αστός επικυρίαρχος προβάλλει στον ήλιο της πρώιμης παγκοσμιότητας με το στίγμα του Κάιν ήδη πάνω του, ωστόσο αυτό το στίγμα δεν έμελε να είναι μόνο ψυχικό, αλλά και τυπογραφικό, ορατό σε εκατομμύρια "αντίτυπα" ανά την οικουμένη.
Από αυτή την άποψη, όλες οι εκφάνσεις του Λόγου από τις αρχές της νεωτερικότητας έως σήμερα είναι "αστικές", ένας ολόκληρος κόσμος και μια συγκεκριμένη ατμόσφαιρα και εφαρμογή του πνεύματος διαμορφώθηκαν και απέκτησαν ουσία χάρις στο ριζοσπαστικό μεγαλείο μιας εφεύρεσης που ήρθε να διαμορφώσει για αιώνες τον τρόπο με τον οποίο θα προσλαμβάναμε τον γραπτό λόγο, και ακόμα περισσότερο τον τρόπο με τον οποίο θα επικοινωνούσαμε πανυδρογειακώς.
Η εποχή του χειρογράφου και των δια χειρός αναπαραγομένων αντιτύπων διήρκεσε μέχρι τον ύστερο μεσαίωνα και την πρώιμη Αναγέννηση, περιορίζοντας την χρήση και εφαρμογή του γραπτού λόγου σε μερικές ελέω θεού και κληρονομικώ δικαίω αυτοαναπαραγόμενες ελίτ, πράγμα που συμβάδιζε εξ άλλου πλήρως είτε με το πνεύμα μιας αρχαίας αυτοκρατορίας είτε με εκείνο της πιο ύστερης φεουδαρχίας.
Το χειρόγραφο είναι ο Λόγος-φύση αλλά μαζί και ο Λόγος-ανάκτορο σε αντιδιαστολή με τον Λόγο-πόλη του τυπογραφικού πιεστηρίου.
(συνεχίζεται)
