SERGEI EISENSTEIN: "Oktyabr" (1927)

Ένα από τα αριστουργήματα του Eisenstein, o "Οκτώβρης", που άφησε εποχή όχι μόνο στον σοβιετικό κινηματογράφο αλλά και στον παγκόσμιο.

Ακόμα, διαπιστώνεται εδώ, πέρα από την σπουδαία θεματολογική εποποιία, και μια κινηματογραφική γλώσσα τέτοιας δυναμικής, που είναι αμφίβολο αν θα ξεπεραστεί ποτέ...
 

Ίσως ό,τι πιο επίκαιρο για τους σημερινούς καιρούς μας.

ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ: Οι δύο όψεις του ιδίου κίβδηλου νομίσματος

Το παρόν σημείωμα έρχεται όχι ως μελέτη ή ανάλυση επί του θέματος του τίτλου, αλλά απλά ως μια επισήμανση αρχών σχετικά με το αδιάλυτο των δύο όρων του. Πολλοί ακροδεξιοί πιστεύουν πως ο χαρακτηρισμός του "εθνικιστή" όχι μόνο τους αποστασιοποιεί από τους φασίστες και τους νεοναζί, αλλά τους προσδίδει επιπλέον και ένα "καλό" ρόλο όπως επίσης και μια αξιέπαινη ταυτότητα.

"Μαχόμαστε για την πατρίδα μας", λένε, "πάνω απ'όλα η πατρίδα" και λοιπές παρόμοιες μεγαλόστομες ή μεγαλόψυχες θυμικές εξάρσεις.

Κατά πόσο μια τέτοια ιδεολογική περιχαράκωση μπορεί να τους διασφαλίζει από την συγκατηγοριοποίησή τους με τους φασίστες, αυτό είναι πράγμα πολύ αμφίβολο για μένα, αν όχι αδύνατον.

Στο βαθμό που ένας άνθρωπος αποφασίζει να θέσει όχι μόνο ως υπέρτατο όρο της ύπαρξής του αλλά και ως πρώτιστη καθολική αξία στα παναθρώπινα έννοιες όπως το "έθνος" (ή η "φυλή" για έναν ναζιστή), τούτο σημαίνει αυτόματα πως ο,τιδήποτε ανάγεται στην σφαίρα των σχέσεων παραγωγής, των διακοινωνικών σχέσεων καθώς και του πολιτισμού κρίνεται από το βαθμό συνδρομής του ή όχι προς μια έννοια που κατρακυλάει ασμένως από την ιστορικοποίησή της στην φετιχοποίησή της. Και τούτο συμβαίνει γιατί οι εθνικές κρατικές οντότητες στην υδρόγειο είναι ipso facto αενάως εξελίξιμες και μεταβαλλόμενες, τόσο από γεωχρονική άποψη (κάποτε δεν υπήρχε τίποτε από αυτές στην γη και δεν είναι ιδιαίτερα έξυπνο να ανάγεις σε αιώνιο κάτι που προφανώς δεν είναι) όσο και ιστοριοχρονική (η σύσταση ενός εθνικού κράτους, ή και πρωταρχικότερα, ενός έθνους δεν είναι σταθερή και δοσμένη άπαξ· ακόμα περαιτέρω δε, δεν καθίσταται δυνατόν να καθοριστεί με σαφήνεια η φυλετική πολυμέρεια και συμμειξία του , όπως επίσης τίποτε δεν εγγυάται πως η σημερινή μορφή του θα υπάρχει απρόσκοπτα και στο μέλλον).

Έχουμε συνεπώς μια βάρβαρη αχρονοποίηση της έννοιας της εθνικότητας στην περίπτωση του απλοποιημένου εγκεφάλου ενός εθνικιστή, για την ακρίβεια μια πλήρη ισοπέδωση της Ιστορίας και των συνισταμένων της, και μέλλει ακόμα να δούμε ακόμη κατά πόσο αυτός συμπίπτει πλήρως με έναν φασίστα όσον αφορά τα "εθνικά οράματά" του.
Εξαιρούνται φυσικά από τον όλο προβληματισμό τα γνήσια πατριωτικά αισθήματα των απλών ανθρώπων (ο πατριωτισμός είναι ο τόπος και όχι το έθνος) και ακόμα οι επαναστατικοί "εθνικισμοί" καθυστερημένων χωρών που δεν έχουν προβεί ακόμα από ιστορική άποψη σε αστικές επαναστάσεις και κυμαίνονται σε ένα sui generis "αντι-ιμπεριαλιστικό" κλίμα.

Πρώτα θα πρέπει να επισημάνουμε πως το όλο εθνικιστικό πρόταγμα πηγάζει ασφαλώς από τις μεγάλες εθνικο-αστικές επαναστάσεις των περασμένων αιώνων, αρχής γενομένης από την Αγγλική Επανάσταση και τον Cromwell στους Νέους Καιρούς.
Ωστόσο, αυτό που δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει ένας εθνικιστής είναι πως όλες οι "εθνικές" επαναστάσεις συνιστούσαν κατ'ουσία την αναγκαιότητα για μια εξόχως υπερεθνική ταξική αντιπαλότητα και επικράτηση:

η αντίφαση ανάμεσα σε ξεπερασμένες παραγωγικές σχέσεις και νέες παραγωγικές δυνάμεις σύμφωνα με το κλασσικό μαρξιστικό σχήμα που ασφυκτιούσαν μέσα στις πρώτες ήταν ασφαλώς η φλόγα που αναστάτωσε τα έθνη κατά τους προηγούμενους αιώνες και όχι μια εξωχρονική "εθνική" αιτίαση ελευθερίας.
Αυτός είναι και ο λόγος για παράδειγμα που η Ελληνική Επανάσταση επισυνέβη όταν οι φρέσκες επιχειρηματικές δυνάμεις του ελλαδικού χώρου ήταν αδύνατον να συμβιώνουν πλέον με την ξεπερασμένη ιστορικά ασιατική δεσποτεία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (με την οποία κατά τα άλλα συμβίωσαν για τέσσερεις αιώνες!) που ήδη έφθινε και παρήκμαζε κάτω από το βάρος μιας πανευρωπαϊκά ορμητικής αστικής τάξης που δεν μπορούσε να προχωρήσει στις πρωταρχικές συσσωρεύσεις κεφαλαίων και τις επενδύσεις της ει μη μόνον με έναν νέο εθνικό αυτοκαθορισμό και τις σαφείς οριοθετήσεις εθνικών συνόρων.

Ήτανε συνεπώς πολύ λογικό κατ΄ εκείνα τα χρόνια η έννοια της ελευθερίας να προσακτά πρωτίστως ένα "εθνικό" χρώμα, δηλώνοντας ωστόσο πάντοτε στο ιστορικό υπόβαθρο και μέσα από τους περιορισμούς των καιρών την μία βαθύτερη ανθρώπινη δίψα για μια ελευθερία χωρίς προσδιορισμούς!
Αυτή την σαφή εικόνα μέσα στο χρόνο, ο εθνικιστής την ανάγει σε μια σχεδόν "θρησκευτική" διάσταση της πραγματικότητας, και εδώ είναι το επικίνδυνο σημείο. Το έθνος (ή η φυλή για τον ναζιστή) είναι μια αλήθεια πάνω από τον άνθρωπο, και κατά συνέπεια "οι άνθρωποι είναι για τα έθνη" και όχι "τα έθνη για τους ανθρώπους", προς τα οποία μάλιστα οφείλουν να θυσιαστούν σύμφωνα βέβαια με τις επιταγές του μεγάλου κεφαλαίου, εφ όσον ως γνωστόν δεν υπάρχει ούτε ένας πόλεμος στην υδρόγειο που να μην έχει ως αιτία την επιθυμία για αρπαγή από άλλη χώρα μεγάλου μέρους των πρωτογενών πλουτοπαραγωγικών δυνάμεών της.

Αυτές τις κλοπιμαίες όμως πλουτοπαραγωγικές δυνάμεις, -και πέρα από το γεγονός ότι συνιστούν προϊόν ληστείας μετά φόνου -δεν τις εκμεταλλεύεται μετά ο λαός του νικητήριου έθνους αλλά μια χούφτα ανθρώπων που νέμονται την όλη οικονομική υπόστασή του.

Κατά συνέπεια η εθνικιστική αιτίαση παρέχει και περιχέει πάντα μια "ιδεαλιστική" και "υψηλόσκοπη" σάλτσα στο κρέας για τα κανόνια, αλλά αυτό δεν σημαίνει όμως πως το κρέας γίνεται με αυτόν το τρόπο λιγότερο ανθρώπινο.

Κάθε εθνικισμός είναι εξ ίσου φιλοπόλεμος όσο και ο φασισμός. Σε όχι ιδιαίτερα μακροπρόθεσμη προοπτική πλήρους διέκτασης των πολιτικοκοινωνικών οριζόντων τους και των σχεδίων τους δεν μπορούμε να ομιλούμε καν για διαφοροποίηση ανάμεσα σε αυτούς τους δύο.

Δεν δύναται να υπάρξει "αμυντικός εθνικισμός", γιατί είναι η φύση της φετιχοποίησης του έθνους τέτοια στην όλη νοσηρή ονειροφαντασία των εθνικιστών που ωθεί τον εθνικισμό να είναι μόνιμα επιθετικός και επεκτατικός.
Ιμπεριαλιστικός όσο και κάθε φασισμός στην ανθρώπινη ιστορία. Αδιέξοδος, όσο αδιέξοδοι είναι και οι άνθρωποι που τον υιοθετούν σαν προσωπικό πιστεύω και ιδεολογικό όχημα για να προσεταιριστούν κάποια προσωπική αξία, απομυζώντας την από μια καθαρά φαντασιακή "συλλογικότερη αξία", για να αντισταθμίζονται και να εξωραϊζονται έτσι προβολικά, και κατά την συντριπτική πλειοψηφία αυτών των περιπτώσεων, εξ ίσου αδιέξοδες ζωές...

CHESS FEVER

Στο πρώτο βίντεο η Alexandra Kosteniuk κερδίζει σε μια πολύ όμορφη παρτίδα τον Αρμένιο GM Levon Aronian (ένας από τους καλύτερους παίκτες στο κόσμο) στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Blitz sτη Μόσχα το 2009, ενώ στο δεύτερο η Kosteniuk μαζί με την Almira Skripchenko σε επίδειξη tandem simultaneous chess στις Βρυξέλλες.

RODION SHCHEDRIN: "Stalin Cocktail" (1992)

Το πιο ευφυές μουσικό σχόλιο πάνω στον ζόφο της σταλινικής εποχής της Σοβιετικής Ένωσης. Πρόκειται στην ουσία για ένα αριστούργημα στο βαθμό που κατορθώνει μέσα σε έξι σχεδόν λεπτά, να δημιουργήσει ένα πλήρες ηχητικό background για την σταλινική τυραννία.

Αλλά τι να πει κανείς για τον Shchedrin· ο άνθρωπος απλά είναι απίστευτος, ένας από τους κορυφαίους μεταπολεμικούς συνθέτες σε διεθνές επίπεδο. Ένας πραγματικός ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ με όλη την σημασία της λέξεως, με όλη την σημασία της τεχνικής, της ευφυίας και της λεπτοδουλειάς.

Σίγουρα δεν ξεμπερδεύω μαζί του με ένα βίντεο (το οποίο άλλωστε είναι ιδιόμορφο λόγω της θεματικής του και από μουσική άποψη δεν αντανακλά κατ' ανάγκην το όλο της δουλειάς του).
Ας εκληφθεί απλά ως προέρτιο για μια εκτενή παρουσίαση και ανάλυση του έργου του στο (ελπίζω όσο το δυνατόν πιο άμεσο) μέλλον.