Thursday, April 29, 2010

ELLIOTT CARTER - LOUIS ZUKOFSKY: Ο συνθέτης και ο ποιητής

Το 2008 ο εκατοντάχρονος τότε Elliott Carter (γεννηθείς το 1908) μελοποίησε μερικά ποιήματα του πολύ σημαντικού ποιητή του 20ού αιώνα Louis Zukofsky (1904 - 1978). Η πρώτη και επιτυχημένη πρεμιέρα του συνόλου έργου για σοπράνο και κλαρινετίστα δόθηκε τον Αύγουστο του 2009 στο Tanglewood Music Center του Ozawa Hall στο Λένοξ της Μασσαχουσέτης (με την Lucy Shelton, σοπράνο και τον Stanley Drucker, κλαρινέτο).

Λίγο νωρίτερα ο μεγάλος αμερικανός συνθέτης είχε δηλώσει:

"As an admirer of Louis Zukofsky’s poetry, I have often thought of setting it to music. This was encouraged by recently finding out that Ezra Pound was very impressed by it. So I chose nine short poems and set them for voice and clarinet, the last of which refers to his son Paul, the eminent violinist."

Πράγματι, κατά το έτος 1927 ο Ezra Pound είχε εντυπωσιασθεί από την ποιητική γραφή του εικοσιτριάχρονου τότε Zukofsky, όταν διάβασε το ποίημα του τελευταίου "Poem beginning "The" ".
Και παρά τις πλήρως αντιδιαμετρικές πολιτικές απόψεις που (θα) είχε απ' αυτόν, τον "διαφήμισε" και τον προώθησε όσο μπορούσε στους γοργά αναπτυσσόμενους τότε ποιητικούς κύκλους των "εικονιστών".

Βέβαια, το opus magnum του Louis Zukofsky θεωρείται το εκτενές "Α", ένα από τα πιο σημαντικά ποιήματα του 20ού αιώνα, σημείο αναφοράς για τις κατοπινές γενιές των αμερικανών ποιητών και όχι μόνο.
Όμως γενικώτερα, η ποίηση του Zukofsky είναι πολύ ανατρεπτική και αρκούντως ιδιότροπη, θα έλεγα. Μετέρχεται ενίοτε μια παράξενη εικονοποιία στην οποία ένα είδος κοινωνικής κριτικής κάνει την αισθητή παρουσία του όχι όμως άμεσα αλλά με υπαινικτικές μεταφορές και παρομοιώσεις. Άλλωστε η αριστερή ιδεολογία του Louis Zukofsky λειτούργησε όχι λίγες φορές ως έναυσμα για την συγγραφή των ποιημάτων του.

Ποτέ όμως με αγοραίο ή χυδαία "συνθηματολογικό" τρόπο. Πρόκειται για πολύ "λεπτή" ποίηση, όπου τα επίπεδα αναφοράς των εννοιών, είναι και πολλά και μεταβαλλόμενα κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης. Συνεπώς ακατάλληλη για επιπόλαιους και ολιγονοήμονες ακόμα και αν τύχει να έχουν την ίδια ιδεολογία που είχε ο πολύ σημαντικός αμερικανο-λιθουανο-εβραίος ποιητής.

Είναι αλήθεια ακόμα πως η γραφή του Zukofsky έχει αρκετές συγγένειες mutatis mutandis με την μουσική του Elliott Carter.
Ο σπουδαίος αμερικανός δημιουργός (κατά τη προσωπική μου γνώμη και όχι μόνο, ο αμέσως πιο σημαντικός αμερικανός συνθέτης του 20ού αιώνα μετά τον Charles Ives), επεχείρησε σε ένα ποσοστό ό,τι και ο Zukofsky στην ποίησή του:
να δομήσει μια νέα μουσική γλώσσα πολυδιάστατη και "(μη) ορισμένη" ανά πεδίο ηχητικής αναφοράς, μεταβαλλόμενο και προσαρμοζόμενο σε πολυκύμαντες αισθητικές ποιότητες μιας δεδομένης στιγμής έμπνευσης και πραγμάτωσης.

Ένα πολύτροπο και δυναμικό σύμπαν ήχων μέσα από την ατονική φόρμα και ακόμα, μέσα από ιδιοφυώς μεταβαλλόμενα tempi που είναι και κατά μία έννοια το "σήμα κατατεθέν" του συνθέτη.

Αρκεί να θυμηθεί κανείς εδώ, από μια παραγωγικότατη διαδρομή σχεδόν ενός αιώνα, το Κονσέρτο για Ορχήστρα , το Κονσέρτο για πιάνο, τα έργα δωματίου για πνευστά, τις Συμφωνίες του και πρωτίστως τα Κουαρτέττα Εγχόρδων του, αυτά τα μουσικά διαμάντια του 20ού αιώνα, τα οποία μερικοί δεν διστάζουν να τα παραβάλουν με τα μπετοβενικά κουαρτέτα τηρουμένων βέβαια όλων των χρονικών αναλογιών.

Κορυφαία συνθετική φυσιογνωμία του 20ού αιώνα, θεμελιώδης επιρροή όχι μόνο για μεγάλους αμερικανούς συνθέτες όπως ο Morton Feldman και ο Charles Wuorinen, αλλά και για πολλούς Ευρωπαίους συναδέλφούς τους, ο Elliott Carter
στα 102 χρόνια του σήμερα συνεχίζει θάλλων και ακούραστος να είναι παραγωγικός, γράφοντας μερικά εξαίσια έργα όπως π.χ. το "What Are Years"(2009) για σοπράνο και ορχήστρα δωματίου.

Από το mixpod δεξιά ακούμε ολόκληρο το Πρώτο Κουαρτέτο για έγχορδα του Elliott Carter, έργο κεφαλαιώδους σημασίας για την σύγχρονη μουσική, το οποίο και εδραίωσε την φήμη του στις αρχές της δεκαετίας του '50, ενώ από εδώ μπορείτε να κατεβάσετε ένα πολύ σημαντικό δοκίμιο του David Harvey πάνω στα κουαρτέτα εγχόρδων του Elliott Carter.
Δεν είναι βέβαια ό,τι πιο κατάλληλο για όσους έχουν εθιστεί στην ρηχότητα των απλοϊκών μελωδιών της pop, αξίζει ωστόσο μια προσπάθεια και από αυτούς.

Επίσης, μαζί με το πολύ γνωστό "Mantis" του Louis Zukofsky που παρατίθεται κατωτέρω , μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ ένα εξαίρετο δοκίμιο της Susan Vanderborg πάνω σε αυτό το ποίημα.


LOUIS ZUKOFSKY, Mantis

Mantis! praying mantis! since your wings’ leaves
And your terrified eyes, pins, bright, black and poor
Beg-”look, take it up” (thoughts’ torsion) ! “save it! ”
I who can’t bear to look, cannot touch, -You-
You can-but no one sees you steadying lost
In the cars’ drafts on the lit subway stone.

Praying mantis, what wind-up brought you, stone
On which you sometimes prop, prey among leaves
(Is it love’s food your raised stomach prays?) , lost
Here, stone holds only seats on which the poor
Ride, who rising from the news may trample you -
The shop’s crowds a jam with no flies in it.

Even the newsboy who now sees knows it
No use, papers make money, makes stone, stone,
Banks, “it is harmless, ” he says moving on-You?
Where will he put you? There are no safe leaves
To put you back in here, here’s news! too poor
Like all the separate poor to save the lost.

Don’t light on my chest, mantis! do-you’re lost,
Let the poor laugh at my fright, then see it:
My shame and theirs, you whom old Europe’s poor
Call spectre, strawberry, by turns; a stone-
You point-they say-you lead lost children-leaves
Close in the paths men leave, saved, safe with you.

Killed by thorns (once men) , who now will save you
Mantis? what male love bring a fly, be lost
Within your mouth, prophetess, harmless to leaves
And hands, faked flower, -the myth: is dead, bones, it
Was assembled, apes wing in wind: On stone
Mantis, you will die, touch, beg, of the poor.

Android, loving beggar, dive to the poor
As your love would even without head to you,
Graze like machined wheels, green from off this stone
And preying on each terrified chest, lost
Say, I am old as the globe, the moon, it
Is my old shoe, yours, be free as the leaves.

Fly, mantis, on the poor, arise like leaves
The armies of the poor, strength: stone on stone
And build the new world in your eyes, Save it!


Thursday, April 22, 2010

Ο ALEXANDER MOSSOLOV ΚΑΙ Η ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ

Κάποτε δεν μπορεί παρά να αναρωτάται κάποιος για το πώς είναι δυνατόν μέσα σε ελάχιστα χρόνια η σοβιετική γραφειοκρατία του Στάλιν και των συν αυτώ μετριοτήτων να ερήμωσε με τόσο αποτελεσματικό τρόπο το τοπίο της επανάστασης όχι μόνο από αυτήν την ίδια την επανάσταση αλλά και από το πρωτοφανές σε ορμή, ευφυία και δημιουργικότητα δυναμικό των καλλιτεχνών της.

Είναι κάτι παραπάνω από αλήθεια πως στα πρώτα χρόνια της ρωσσικής επανάστασης σημειώθηκε μια μεγαλειώδης αναγέννηση των τεχνών προς ορίζοντες μάλιστα πρωτόγνωρους για την ανθρωπότητα. Βέβαια, ήτανε λογικό και αναμενόμενο πως η νεαρή και αναβράζουσα μετεπαναστατική Ρωσσία δεν μπορούσε παρά να θελήσει να ορίσει ξανά όχι μόνο τον κόσμο αλλά και την ίδια την τέχνη από το σημείο μηδέν.

Γι αυτό το σκοπό, οι ίδιες τεράστιες κοινωνικές δυνάμεις που έκαναν πραγματικότητα το πρώτο μαχόμενο κράτος των εργαζομένων στο κόσμο, ώθησαν κολοσσιαίες εκφραστικές δυνατότητες της τέχνης στην εφαρμογή τους με ένα τρόπο που φαντάζαν πως ορίζαν αυτή την ίδια την έννοια της τέχνης από την αρχή.

Όμως αυτή η σχεδόν τιτανική κίνηση δεν είχε τίποτε το φθηνό, το κραυγαλέα "συνθηματολογικό" και δεν υπέκειτο στην άχαρη εποπτεία μιας μονόσημης "στράτευσης" προς όφελος των εκάστοτε επιλογών της ηγεσίας.

Οι πρωταγωνιστές της Ρωσσικής Επανάστασης άλλωστε ήταν ιδιαίτερα ανοιχτόμυαλοι στα της τέχνης. Ο Λένιν, αν και εδήλωνε αναρμοδιότητα περί τα καλλιτεχνικά εν τούτοις είχε εκείνο το "καλό" ένστικτο του ευφυούς ανθρώπου όταν έρχεται σε επαφή με κάτι που πιθανόν να μην γνωρίζει και τόσο καλά. Και ο Τρότσκι, με την τεράστια κουλτούρα και παιδεία του προσπάθησε να μετέχει στον όλο καλλιτεχνικό αναβρασμό της τότε Ρωσσίας, ιδιαίτερα με το έργο του "Λογοτεχνία και Επανάσταση" χωρίς ωστόσο να διανοείται να ελέγξει στο παραμικρό οποιαδήποτε καλλιτεχνική έκφανση ή τάση ή ακόμα χειρότερα να δώσει "ντιρεκτίβες".
Να μην ξεχνάμε ακόμα και τον ιδιαίτερα καλλιεργημένο και ευαίσθητο Λουνατσάρσκυ που από μια θέση-κλειδί έκανε το παν για να προωθήσει ένα βήμα παραπέρα την άνθηση των τεχνών στην μετεπαναστατική Ρωσσία.

Τα πράγματα ωστόσο άλλαξαν δραματικά όταν η σταλινική γραφειοκρατία κυριάρχησε και όταν το επαρχιώτικο μουστάκι του Στάλιν έγινε το νέο αφισσολογικό φετίχ για ανθρώπους που ήταν γεννημένοι να είναι υπάλληλοι και σκλάβοι.

Κάθε ελευθερία στη τέχνη έπαυσε και ο,τιδήποτε πλέον ξέφευγε από τους κούφιους ύμνους στο Στάλιν και τον "σοβιετικό άνθρωπο", στηλιτεύετο, διεπομπεύετο και απεμπολείτο από την καλλιτεχνική ζωή της χώρας. Όχι λίγοι ικανότατοι και ευφυείς δημιουργοί πήραν τον δρόμο προς κάποιο σιβηριανό γκουλάγκ και αρκετοί έχασαν ακόμα και την ζωή τους εξ αιτίας του παρανοϊκού αυτοπροστατευτικού τρόμου της γραφειοκρατίας για τον εαυτό της.

Ο Alexander Mossolov (ή και Mosolov στην λατινική μεταγραφή του ονόματος) δεν μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση σε μια διαδικασία που διέβρωνε πλέον όχι μόνο τα θεμέλια της επανάστασης αλλά και αυτή την ίδια την φύση της τέχνης.

Εξαιρετικά ταλαντούχος συνθέτης, έχοντας δημιουργήσει ήδη το κορυφαίο "Zavod" ("The Iron Foundry" , 1926-27) που έμελε να καταπλήξει το κόσμο σε πολλές παραστάσεις που δόθηκαν ανά την υδρόγειο, είδε σιγά σιγά το έργο του αλλά και τον ίδιο να πέφτουν σε δυσμένεια από το καθεστώς, δυσμένεια που σίγουρα του φάνηκε ακατανόητη στην αρχή, αν αναλογιστούμε την επιστολή διαμαρτυρίας και παράκλησης που έστειλε στον ίδιο τον Στάλιν, σε μια προσπάθειά του να μην αποκοπεί από τα καλλιτεχνικά δρώμενα της χώρας.

Κανείς δεν του έδωσε σημασία ωστόσο, και η ολοένα και αυξανόμενη απομόνωσή του τον οδήγησε στον αλκοολισμό και την απελπισία. Και σαν να μην έφταναν αυτά, το 1937 συνελήφθη για "αντισοβιετική προπαγάνδα" και εκτοπίστηκε σε κάποιο στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Σιβηρία όπου και πέθανε.

Μετά θάνατον, η γραφειοκρατία απεκατάστησε κάπως το όνομά του και το έργο του, αλλά τι να το κάνεις...

Από το mixpod δεξιά ακούμε πρώτα το Zavod σε μια σπάνια (μονοφωνική) ηχογράφησή του το 1934 από την Συμφωνική Ορχήστρα του Παρισιού υπό την διεύθυνση του Julius Ehrlich και αμέσως μετά το ίδιο κομμάτι από μια πιο σύγχρονη εκτέλεση της Royal Concertgebouw Orchestra με την διεύθυνση του Riccardo Chailly το 2006.

Η πρώτη και παλαιότερη εκτέλεση όπως θα αντιληφθείτε είναι πιο "βιομηχανική" έναντι της κλασσικής ενορχηστρώσεως σε μια προσπάθεια να αποδοθεί το αυθεντικό πνεύμα της σύνθεσης όσο το δυνατόν πιο πιστά. Ενώ η δεύτερη πιο πρόσφατη, αρκετά πιο ορχηστρική.


Wednesday, April 7, 2010

Axiom No 14.


Η ευεξία του επίγειου παντός έχει παλαιόθεν "δραπετεύσει" από το σώμα του κόσμου και δεν έχει μείνει παρά το νοερό ομοίωμά της σε τολμηρά ποιητικά χέρια. Και η κρατούσα κατάσταση θα διατηρηθεί εις τους αιώνες μέχρι αναπόφευκτα να καταπιεί τον εαυτό της, χάρη στο ότι ο ίδιος ο κόσμος ευνοεί την πνευματική του φιλασθένεια, καταστρέφοντας ύλη για να φτιάξει πάλι ύλη.

Friday, April 2, 2010

ΤΟ ΖΕΥΓΟΣ STEFAN WOLPE - HILDA MORLEY

Άγνωστοι και οι δυο στην Ελλάδα (και όχι οι μόνοι βεβαίως...) και κορυφαίες φυσιογνωμίες της παγκόσμιας τέχνης, έγραψε ο καθένας την δική του ιστορία, ζώντας βέβαια ταυτοχρόνως και την κοινή προσωπική ιστορία τους ως ζεύγος.

Ο Stefan Wolpe (1902 - 1972) έμελε να γίνει μια μεγάλη μορφή της σύγχρονης μουσικής, προχωρώντας από νωρίς σε ένα εντελώς ιδιότυπο και πρωτότυπο προσωπικό ιδίωμα έκφρασης, στο οποίο η δωδεκατονική και η διατονική μουσική συμπλέουν σε ένα εξωτικό πανόραμα με τις όχι λίγες φορές χρησιμοποιούμενες αραβικές κλίμακες στα έργα του.

Άλλωστε οι δεσμοί του με την παλαιστινιακή γη ήταν ισχυροί και δεν τους ώλεσε ούτε μια στιγμή κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Γερμανοεβραίος ο ίδιος και πεπεισμένος κομμουνιστής, συμμετείχε από πολύ νέος ενεργά σε διάφορες αριστερές οργανώσεις όπως επίσης και στους κύκλους των ντανταϊστών. Από τη δεύτερη εμπειρία ο πιο γνωστός "καρπός" είναι η μελοποίηση που έκανε πάνω στο γνωστό ποίημα του ντανταϊστή Kurt Schwitters "Anna Blume", - ποίημα-θρύλος πλέον για τις εποχές των πρώτων μοντερνιστικών κινημάτων.

Όταν ανέβηκαν οι ναζί στην εξουσία ο Wolpe κατέφυγε στην Αυστρία όπου και μαθήτευσε κοντά στον φημισμένο Anton Webern αυτή τη φορά (παλαιός δάσκαλός του υπήρξε και ο Ferruccio Busoni, ενώ ταυτόχρονα με τις μουσικές σπουδές του φοιτούσε και στο Bauhaus).

Το 1938 και μετά από μια παραμονή τεσσάρων χρόνων στην Παλαιστίνη όπου και συνέθετε μουσική για τα εβραϊκά κιμπούτς, μετανάστευσε οριστικά στη Νέα Υόρκη όπου και έμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του μεγαλουργώντας συνθετικά και επιτελώντας ταυτόχρονα τα καθήκοντα του διευθυντή μουσικής στο Black Mountain College.

Μορφή πολύ σημαντική για τη παγκόσμια μουσική, μέσα από τις ανατρεπτικές και ιδιαζόντως πολύπτυχες και πολύπλοκες ιδέες και αντιλήψεις που είχε πάνω στη τέχνη της σύνθεσης, κατέστη σημείο αναφοράς για τις επόμενες γενεές συνθετών.

Οι ριζοσπαστικές αντιλήψεις του, όπως επίσης και η διεθνιστική αντίληψη που είχε για το κόσμο ασφαλώς συνετέλεσαν στο να δομηθεί η μουσική του στο γνωστό στυλ του, το τόσο "βαρύ" και ταυτόχρονα τόσο ποιοτικά "αέρινο", το τόσο πνευματικά εσωστρεφές με μια παιγνιδιάρικη κάποτε διάθεση ωστόσο, που άγει την φυσική εξωστρέφεια της προσωπικότητας του συνθέτη στα απώτατα όρια της εκδήλωσής της μέσα από τις νότες.

Η γυναίκα του Stefan Wolpe , Hilda Morley (1916 - 1998) γεννημένη στη Νέα Υόρκη από εβραιολεττονό πατέρα και ρωσσίδα μητέρα, υπήρξε μια από τις σημαντικότερες και πιο εκφραστικές (ας θυμηθεί κάποιος το "What Are Winds and What Are Waters"...) ποιήτριες του 20ού αιώνα.

Με μεγάλη δημιουργική ευχέρεια συνέταξε θαυμαστά ποιήματα μέσα από το προσωπικό μοντερνιστικό στυλ της , στο οποίο η ευαισθησία και η αυστηρότητα στην έκφραση συνευρίσκονται σε μια σπάνια λάμψη ποιότητας, τέτοια που δεν είναι και τόσο εύκολο να βρεθεί στις μέρες μας...

Δείγματα του ταλέντου της ωστόσο είχε δώσει απο πολύ νεαρή ηλικία, όταν αλληλογραφούσε με τον William Butler Yeats και την κορυφαία Αμερικανίδα ποιήτρια Hilda Doolittle.

Η μοντέρνα ζωγραφική του 20ού αιώνα όπως επίσης και η μουσική του Stefan Wolpe (με τον οποίο παντρεύτηκε το 1952) υπήρξαν εξ ίσου σημαντικοί πόλοι έμπνευσης γι' αυτήν. Όσον αφορά την πρώτη, είχε επί πολλά χρόνια στενούς δεσμούς με την σκηνή του αμερικάνικου αφηρημένου εξπρεσσιονισμού τον οποίο εισήγαγε και στον σύζυγό της, και όσον αφορά την δεύτερη , η Hilda Morley συνήθιζε να γράφει συχνά ποιήματα αναφορικά προς τα έργα του άνδρα της ή εκκινούμενα με τον έναν ή τον άλλον τρόπο από αυτά.

Από τα έργα του Stefan Wolpe μπορείτε να ακούσετε μέσω του mixpod δεξιά, την ιστορική πλέον μελοποίησή του πάνω στην "Anna Blume" του Kurt Schwitters και αμέσως μετά το θαυμάσιο Κουαρτέττο Εγχόρδων του (1968-69).

Και από εδώ μπορείτε να κατεβάσετε το δοκίμιο της Matilde Martín González πάνω στην ποίηση της Hilda Morley: "A stranger's utterance: Hilda Morley's poetics of self-definition"