Friday, October 30, 2009

Alexandre Tansman: Sabbatai Zevi, ou le faux messie


Ο Alexandre Tansman (1897 - 1986) υπήρξε πάντα μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση συνθέτη όσο και βιρτουόζου πιανίστα. Τόσο το πολωνικό πολιτισμικό υπόβαθρό του όσο και το εβραϊκό-yiddish που τον στοιχειώναν, σε συνδυασμό με την γαλλική κουλτούρα του (ο συνθέτης πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Παρίσι) έδιναν πάντα στα έργα του έναν ξεχωριστό τόνο, πολλές φορές γοητευτικά αντιφατικό και άλλοτε -όντας ο ίδιος ως συνθέτης στο μεταίχμιο ανάμεσα στον νεοκλασσικισμό και την πολύ πρώιμη avant-garde-, την απαραίτητη εκείνη πνευματική σπίθα για να σπρώξει την τέχνη του σε μια αρκετά πρωτότυπη και παράδοξη φόρμα που χωρίς να ανοίγει καινούργιους δρόμους στον 20ό αιώνα,έμελε ωστόσο να αφήσει το πολύ ισχυρό ίχνος της σε αυτόν.

Η κωμική όπερά του "Sabbatai Zevi, ou le faux messie" είναι ένα από τα μείζονα έργα του, και μάλιστα μοναδικό στην πρωτοτυπία του όσον αφορά την θεματολογία του. Πρόκειται για έργο βασισμένο στην ζωή του εβραιο-ελληνορουμανιώτη καββαλιστή ψευδομεσσία Σαμπατάι Τσεβί (1626 - 1676), ο οποίος δρώντας στους κόλπους της πάλαι ποτέ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατάφερε να δημιουργήσει ένα πολύ ισχυρό κίνημα από "πιστούς" του (τους λεγόμενους "Σαββατιστές") το οποίο μάλιστα κάποια στιγμή κατέστη απειλή στα μάτια των Τούρκων οι οποίοι και το κατεδίωξαν μετά από μάλλον μπουρλέσκ-κωμωδιακές και επεισοδιακές καταστάσεις.

Ασφαλώς θα έσφαλε εκείνος που θα έψαχνε στη περίπτωση των "Σαββατιστών" μια μάλλον φαιδρή ιστορία σαν εκείνες που μας έχουν συνηθίσει οι ψευδομεσσίες στις ημέρες μας.

Ο εκκεντρικός Σαμπατάι Τσεβί μέσα στα μεσσιανικά οράματά του κατόρθωνε όχι σπάνια να γίνεται, ηθελημένα ή άθελά του ο εκφραστής των προσδοκιών των πιο φτωχών στρωμάτων των εβραϊκών κοινοτήτων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, και το κίνημά του πήρε κάποια στιγμή ευρωπαϊκές διαστάσεις.

Ζώντας μια περιπετειώδη ζωή και μετακινούμενος συνεχώς από πόλη σε πόλη (από την Σμύρνη όπου μεγάλωσε και εδραίωσε το κίνημά του, στην Κωνσταντινούπολη και από κει σε Θεσσαλονίκη, Αλεξάνδρεια, Αθήνα, Ιερουσαλήμ, Κάιρο και άλλες πόλεις), προφήτευσε τον ερχομό του μεσσία στο πρόσωπο του ...εαυτού του, και άρχισε να ερμηνεύει ιερά εβραϊκά κείμενα όπως το Σέφερ χα Ζοχάρ σύμφωνα με τις επιδιώξεις του.
Όταν παντρεύτηκε μάλιστα μια νεαρή πιστή του, την Σάρα (εξ ίσου εκκεντρική όπως και αυτός), ο ίδιος ερμήνευσε αυτό τον γάμο ως την ένωση του "Έϊν Σοφ" (καββαλιστικό προσωνύμιο του θεού που σημαίνει "χωρίς τέλος") με την εβραϊκή Τορά (η Πεντάτευχος του Μωυσή που καλύπτει το πρώτο μέρος της εβραϊκής Βίβλου).

Η καρριέρα του Σαμπατάι Τσεβί ως ψευδομεσσία έληξε μάλλον άδοξα όταν ήδη φυλακισμένος μεταφέρθηκε από την Άβυδο στην Αδριανούπολη. Εκεί τον συνάντησε ένας επιφανής ταλμουδιστής, ο Νεεμία χα Κοέν, ο οποίος όντας μουσουλμάνος για λόγους σκοπιμότητας ο ίδιος, τον έπεισε να μεταστραφεί στο Ισλάμ, πράγμα που ο Τσεβί έκανε σχεδόν αμέσως, αντιλαμβανόμενος τον κίνδυνο για τη ζωή του σε αντίθετη περίπτωση.

Η αναπάντεχη είδηση της "αποστασίας" του Τσεβί έσπειρε την απογοήτευση και την θλίψη στους οπαδούς του και η αιτιολογία της "σκοπιμότητας" δεν μπορούσε παρά να προσφέρει πολύ λίγη παρηγοριά.

Από τη σπουδαία όπερα του Alexandre Tansman, "Sabbatai Zevi", ακούμε από το gcast δίπλα δεξιά τον "Πρόλογό" της.
Πρόκειται για ζωντανή ηχογράφηση της παγκόσμιας πρεμιέρας της όπερας στο θέατρο των Champs-Elysées την 3η Μαρτίου του 1961.
Στο ρόλο του Sabbatai Zevi ο βαρύτονος Jacques Doucet και στο ρόλο της γυναίκας του Sarah η σοπράνο Genviève Moizan. Την Χορωδία και Ορχήστρα της Γαλλικής Ραδιοφωνίας και Τηλεόρασης του Παρισιού, διευθύνει ο Charles Bruck.