Θα έλεγε κανείς πως ο György Ligeti είναι η ίδια η πλήρης -και αναπόφευκτη- ηχητική έκφραση του 20ού αιώνα. Και διαλέγω τον προσδιορισμό "ηχητική" μιας και όχι σπάνια είναι προτιμητέος από τους συνθέτες της avant-garde έναντι του όρου "μουσική". Στά έργα του ανευρίσκονται όλες εκείνες οι ποιότητες και απολήξεις που έχουν χαρακτηρίσει για τα καλά τον προηγούμενο αιώνα, και ακόμα, ο σύνολος μοντερνισμός της κλασσικής μουσικής φθάνει σε ένα απώγειο δύναμης και οριακότητας, μιας και μετά τον Ligeti τι;
Εδώ είναι ένα κρίσιμο ερώτημα κατά τη γνώμη μου.
Ο μεγάλος Ουγγρορουμανοεβραίος συνθέτης έχει σπρώξει το κάθε τι που εντοπίζεται στην ηχητική των σύγχρονων καιρών σε ένα όριο, το οποίο θα 'λεγε κανείς πως τεντώνεται σε έναν "συναγερμό", που εκτείνεται πέραν της μουσικής και ακούγεται σε όλους τους φαινομενικά ερημωμένους διαδρόμους της Ιστορίας του αιώνα...
Ο συνθέτης άλλωστε είχε αρκετές περιπέτειες που άρρηκτα συνδέονται με αυτή την τελευταία. Λόγω της εβραϊκής καταγωγής του, υποχρεώθηκε το 1943, σε ηλικία είκοσι χρονών ,να καταταγεί σε "ταξιαρχία υποχρεωτικής εργασίας" από το φασιστικό καθεστώς του ναυάρχου Χόρτυ στην Ουγγαρία (θα παραμείνει πάντοτε σκανδαλώδες το γεγονός της ύπαρξης ναυάρχων σε μια χώρα που δεν βρέχεται πουθενά από θάλασσα), ενώ ο αδελφός του σε ηλικία δεκαέξι χρονών εγκλείστηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Matthausen όπου και πέθανε. Οι δε γονείς του στάλθηκαν στο Auschwitz, από το οποίο επέζησε μόνο η μητέρα του.
Περαιτέρω, ο συνθέτης είχε σημαντικά προβλήματα να αντιμετωπίσει με το μεταπολεμικό σταλινικό καθεστώς της Ουγγαρίας που τον έβλεπε πάντα "καχύποπτα".
Γι'αυτόν τον λόγο, τον Δεκέμβριο του 1956 λίγο μετά την ουγγρική εξέγερση διέφυγε στη Βιέννη, όπου και μπόρεσε σε σύντομο χρονικό διάστημα να αποκτήσει την αυστριακή υπηκοότητα και έτσι να αφοσιωθεί απερίσπαστος στο δημιουργικό και καλλιτεχνικό του έργο, χωρίς να του βάζει αλλά εμπόδια πλέον η ταραγμένη εποχή του...
Από εκεί και πέρα τα πράγματα είναι λίγο πολύ γνωστά όσον αφορά τον συνθέτη, μιας και η καθιέρωση δεν άργησε να έλθει και η αναγνώριση προς το έργο του ήταν εκτεταμένη και ενθουσιώδης.
Είναι κατανοητό λοιπόν πως τα τραύματα της Ιστορίας είναι παρόντα στη μουσική του Ligeti με ένα τρόπο που δεν μπορεί να αγνοηθεί εύκολα. Άλλωστε αυτός είναι ο λόγος που όχι σπάνια, η μουσική του ακούγεται σαν ένας τεντωμένος ηχητικός συναγερμός όπως ελέχθη και προηγουμένως, έχοντας ο ίδιος βέβαια φροντίσει να χτίσει την σύνολη αντίληψή του για την μουσική και το προσωπικό στυλ του μέσα από μια σχεδόν ιδιοφυή τεχνική που την ονόμασε "μικροπολυφωνία".
Κατά την τέλεση της μικροπολυφωνίας ένας όγκος από ετερόκλητες ή και "παράφωνες" συγχορδίες εκτείνονται σε βάθος χρόνου αργά, εμφανιζόμενες και εξαφανιζόμενες προοδευτικά μέχρι η όλη ηχητική εντύπωση να καταλήξει σε ένα "παιγνίδι κυμάτων" που αυτοανακυκλώνονται στην ενέλιξή τους.
Το αποτέλεσμα κατά κανόνα είναι κάτι παραπάνω από εντυπωσιακό και δύσκολα αποσβέννυται από τη μνήμη του ακροατή.
Σαν κάτι να επιχειρεί να "δραπετεύσει" από το ηχητικό σύμπαν σε μια άλλη διάσταση, υπομνηματίζοντας κατά την διάρκεια αυτής της απόπειρας φυγής, πως ο ήχος είναι πάνω απ'όλα Ιστορία.
Αυτή την Ιστορία προσπαθεί να αναμιμνήσκεται, από αυτήν ακριβώς επιχειρεί να ξεφύγει οριστικά, σαν από εφιάλτη, προς τις εκτάσεις μιας άγνωστης ακόμη ελευθερίας που εγείρεται μεν από τον ήχο αλλά συρρέει συνολικά στα ανθρώπινα.
Από το gcast δίπλα δεξιά, ακούμε κατά σειρά δυο από τα πιο γνωστά έργα του György Ligeti, το αριστουργηματικό "Atmosphères" (1961) όπου και εγκαινιάζει την τεχνική της μικροπολυφωνίας και το "San Francisco Polyphony" (1974).
