Είχα υποσχεθεί σε προηγούμενη ανάρτηση που είχε να κάνει με τον πολύ σημαντικό Αμερικανό σουρρεαλιστή σκηνοθέτη, φωτογράφο και ζωγράφο Man Ray, πως θα ανέβαζα το φίλμ του "Le Retour à la Raison" (1923) στο Century Camera II (μπορείτε να το παρακολουθήσετε στο τέλος αυτού του κειμένου).Το φιλμ είναι η πρώτη απόπειρα του Man Ray να εκφραστεί με κινηματογραφικά μέσα (ή μάλλον με κινηματο-ποιητικά μέσα) και από μια άποψη το πιο εντυπωσιακό, όσον αφορά την σύνδεση του τίτλου με το περιεχόμενο. Πρόκειται για ένα, στην ουσία σχεδόν τρίλεπτο σχόλιο πάνω στον τίτλο, στην θέαση του οποίου ο ανυποψίαστος θεατής διόλου απίθανο να ...απορήσει και να θεωρήσει το όλο εγχείρημα ως ένα αστείο ή μια φάρσα.
Φαινομενικά "ασύνδετες" εικόνες που στηρίζονται κυρίως σε περιστροφές φωτεινών πηγών και ακόμα στα παιγνίδια φωτός και σκιάς που προκύπτουν και έρχονται να υπερτονίσουν την "επιστροφή" στο "λόγο", την "λογική" (la raison, βέβαια, όπως έχει κατοχυρωθεί στην γαλλική φιλοσοφία είναι ο Λόγος με την έννοια της λογικής, αλλά είναι εξ ίσου και η "αιτία"· πρόκειται συνεπώς για μια τρίπτυχη έννοια που έχει να κάνει με την, ας πούμε, πιο ντετερμινιστική και πρακτική όψη της λογικής, χωρίς αυτό να είναι απόλυτο).
Από μια πρώτη άποψη λοιπόν το φιλμ δίνει την εντύπωση μιας "αντιδραστικής" ανορθολογικής υπονόμευσης κάθε έννοιας λογικής.
Πράγμα βέβαια που είναι σωστό, αρκεί να απαλειφθεί η λέξη "ανορθολογική" και να προστεθεί ακόμα η λέξη "τυπική" πριν από την λέξη "λογική".
Πρόκειται στην ουσία, για μια υπονόμευση κάθε τυπικής ή αυστηρά αιτιοκρατικής λογικής.
Συχνά έχει γίνει η παρεξήγηση και σε παλαιότερους αλλά και σε πιο σύγχρονους καιρούς να εκλαμβάνεται ο σουρρεαλισμός ως ένα πλήρως ανορθολογικό ξέσπασμα των υποσυνειδήτων δυνάμεων της τέχνης προς όφελος μιας ολοσχερούς άρσης κάθε λογικής υπέρ της πρωτοκαθεδρίας του "φαντασιακού".
Χωρίς να σημαίνει ότι κάτι τέτοιο δεν συνέβη, περιστασιακά ή διαρκέστερα στην ιστορία του σουρρεαλισμού (επί παραδείγματι η "αυτόματη γραφή" η οποία ωστόσο κάποια στιγμή έπαυσε να αποτελεί σουρρεαλιστικό "θέσφατο"), εν τούτοις θα ήταν πολύ ρηχή ή επιφανειακή η άποψη εκείνη που θα αδυνατούσε να δει στις σουρρεαλιστικές διαδικασίες παραγωγής της τέχνης, έστω και μέσα από τις κάποτε πρωτόλειες ή αδέξιες φιλοσοφικά απόπειρές της, τίποτε περισσότερο από μια θέληση για την επιστροφή σε μια ανορθολογική "massa confusa".
"Le Retour à la Raison" παρ'όλ' αυτά τιτλοφορεί ο Man Ray το ευφυέστατο τρίλεπτο φιλμ του. Και έχει λόγο, raison, γι΄ αυτό σίγουρα, καθώς ο σκοπός εδώ είναι η ανίχνευση μιας "άλλης" λογικής, τέτοια που η τέχνη με την ελευθερία της επιτρέπει κάποτε, και η οποία δεν βασίζεται μόνο στην αιτιότητα (ή σχεδόν καθόλου σε αυτήν) αλλά κυρίως στις συγχρονικές εκφάνσεις της πραγματικότητας (το περιβόητο "αντικειμενικό τυχαίο" του σουρρεαλισμού) ή ακόμα και στον χειρισμό του πλέον ωμού και ριγμένου ως έχει στην αισθητηριακή εποπτεία τυχαίου.
Το φιλμ φαντάζει σαν μια αναζήτηση μέσα από φώτα και σκιές, που στο τέλος παίρνουν μορφή και υπόσταση στις καμπύλες του γυμνού σώματος της Kiki de Montparnasse (γνωστό καλλιτεχνικό μοντέλο της εποχής και ερωμένη του Man Ray), υπογραμμίζοντας με έναν εξαιρετικά ευρηματικό εικονοληπτικό τρόπο την σημασία της σουρρεαλιστικής Αισθητικής, σε μιαν αποθέωση της ομορφιάς του γυναικείου σώματος, ως πρώτιστο μέσον για την επανεύρεση ενός Καθαρού Λόγου που δεν έχει πλέον σχέση με την τυπική ή αυστηρά καρτεσιανή λογική, αλλά με κάτι άλλο που οφείλει η ανθρωπότητα να το ανιχνεύσει, σε κάθε περίπτωση, πέραν του σουρρεαλισμού.
Άλλωστε γι' αυτό είχε κεφαλαιώδη αξία ο σουρρεαλισμός κατά τις εποχές που έδρασε. Έθεσε κρίσιμα ζητήματα, οριακά για την σκέψη, την ζωή και την τέχνη, όχι για να τα λύσει ο ίδιος (όποτε κατέληξε δόγμα ο σουρρεαλισμός υπήρξε το χειρότερο απ'όλα τα δόγματα), αλλά η ίδια η Ιστορία ή η ανθρωπότητα σε πιο ώριμες καλλιτεχνικά περιστάσεις και κινήσεις.
