1. Πουθενά αλλού ίσως και καθ' όλο το πεδίο της ανθρώπινης δημιουργικότητας δεν μπορούμε να δούμε την Λογική και την Φαντασία τόσο αναπόσπαστα ενωμένες και συνλειτουργικές όσο στο σκάκι.
Σε μια παρτίδα η ικανότητα λογικής ανάλυσης και επεξεργασίας κάθε πιθανής θέσης που μπορεί να προκύψει από την ήδη υπάρχουσα δεν αρκεί αν δεν συνοδεύεται και από την ικανότητα "οραματισμού" της, τουτέστιν από το να μπορέσεις να την κατακρατείς στο μυαλό σου καθώς την "φαντάζεσαι" επάνω στην σκακιέρα ως εάν ήταν ήδη υπαρκτή.
Πάντα η σωστή κίνηση είναι απόρροια ενός σωστού "μετρήματος". Και αυτό το "μέτρημα" απαιτεί εξίσου τόσο την Λογική όσο και την Φαντασία.
2. Η Ποίηση κατ' αναλογίαν δεν είναι μόνο "φαντασία". Έχει την Λογική της. Μόνο που αυτή η "λογική" δεν είναι μια "τυπική", "αναμενόμενη" Λογική, και κυρίως δεν έχει τίποτε το επίπεδα "υπολογιστικό". Εδώ ο υπολογισμός προκύπτει από την καθ' όλα οραματική διάσταση της διάνοιας και όχι ως μια προοπτική και εκτύλιξη του ήδη φαινομένου και παρουσιαζομένου.
Πρόκειται για την Λογική του αισθητικού νοήματος και όχι απλά μιας εννοιολογικής θεμελίωσης.
3. Είναι πλήρως διαφορετική η ακρίβεια που απαιτείται στις λέξεις της Φιλοσοφίας από εκείνη που απαιτείται στις λέξεις της Ποίησης.
Στην Φιλοσοφία οι λέξεις πρέπει να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο εννοιολογικά ακριβείς· η "ευστοχία" τους είναι καθαρά μιας άμεσης νοηματικής σκοπιμότητας, ενώ στην Ποίηση οι λέξεις οφείλουν να είναι πρωτίστως αισθητικά ακριβείς.
Πρόκειται στην δεύτερη περίπτωση για μια πιθανώς ανώτερη εννοιολογία, μιας και εδώ το αισθητικά ζητούμενο δεν διαχωρίζεται από το νοηματικά σκόπιμο.
Πρόκειται στην δεύτερη περίπτωση για μια πιθανώς ανώτερη εννοιολογία, μιας και εδώ το αισθητικά ζητούμενο δεν διαχωρίζεται από το νοηματικά σκόπιμο.
4. Η νοηματικότητα στην Ποίηση λοιπόν, προκύπτει από την Αισθητική. Από την Αισθητική όχι σαν μια έκφραση "γούστου" στην τέχνη ή σαν μια παρωδία mass-culture, αλλά από την Αισθητική ως δράση και έκφραση του περιεχομένου. Με την σειρά της η Αισθητική είναι γεννήτρια περιεχομένου.
5. Το απλό "γούστο" στην Τέχνη χωρίζει μορφή και περιεχόμενο προσκολλημένο στην αυταπάτη του "σημασία δεν έχει τι λες, αλλά πώς το λες".
Λάθος φυσικά, και χοντροκομμένο λάθος, γιατί ποτέ δεν υπάρχει κενή μορφή-"μπαλλαντέρ" προς όλα τα περιεχόμενα.
Όσες βλακείες ή ανουσιότητες πιστεύεις ότι μπορείς να τις λες "καλά", δεν θα είναι γι' αυτό λιγότερο βλακώδεις ή ανούσιες.
6. Το περιεχόμενο απαιτεί την μορφή του.
Συνεπώς σημασία έχει πρώτα το ΤΙ λες, ώστε να ξέρεις γιατί το λες με αυτόν τον συγκεκριμένο τρόπο και όχι με άλλον.
7. Ο ανταγωνισμός στο σκάκι είναι καθαρά αθλητικός. Σπάνια οι σκακιστές μπορούν να νοιώσουν πραγματική αντιπαλότητα και εχθρότητα για τους συμπαίκτες τους. Τουναντίον δε, τα αισθήματα φιλίας είναι πολύ πιο πιθανά.
Επειδή στο σκάκι, ανεξάρτητα με τον ποιον παίζουμε, παίζουμε πάντα με τον εαυτόν μας. Αυτόν προσπαθούμε να ξεπεράσουμε.
8. Η πραγματική, ουσιαστική νίκη είναι πάντα ερήμην του "αντιπάλου".
9. Το αυτό συμβαίνει και στην ζωή. Αν δεν έχεις την εξυπνάδα να είσαι ψυχικά "αποσπασμένος" από τους "αντιπάλους", το πιο πιθανόν είναι να χάσεις. Η αναστατωμένη ψυχή τυφλώνει πάντα το μυαλό και οι κινήσεις της είναι κατά κανόνα χοντροκομμένες, άτσαλες ή και γελοίες.
Το ζητούμενο ωστόσο τόσο στη ζωή όσο και στο σκάκι είναι το να μπορέσεις να είσαι κάθε φορά σε ένα επίπεδο πάνω από τον εαυτό σου· οι αντίπαλοι έχουν δευτερεύουσα σημασία και μόνον.
10. Στο σκάκι υπάρχουν δύο είδη "σχεδίου" και "προοπτικής". Το παιγνίδι των τακτικών συνδυασμών και το "ποζισιονέλ" παιγνίδι, δηλαδή το παιγνίδι θέσεων. Το πρώτο είναι συνήθως πολύ θεαματικό, ενώ το δεύτερο ενέχει μια υπομονετική και παραμονεύουσα ακρίβεια, όχι λιγότερο άξια θαυμασμού.
Εδώ οι συμπαίκτες προσπαθούν να αποκτήσουν όσο το δυνατόν καλύτερες "θέσεις" πριν εξαπολύσουν μια επίθεση. Προς τούτο, ένα ποζισιονέλ παιγνίδι γέμει συνεχών ανακατατάξεων, μετατοπίσεων και κινήσεων αναμονής ώστε κάποια στιγμή δίδει την εντύπωση μιας συνεχούς "προετοιμασίας" και αναβολής που φαντάζουν σαν να μην καταλήγουν κάπου.
Ωστόσο, η απότομη, ξαφνική επίθεση με τους καλύτερους δυνατούς όρους αποζημιώνει τον Χρόνο.
11. Είναι άξιον παρατηρήσεως πως το "τακτικό" παιγνίδι και το "ποζισιονέλ" παιγνίδι παρακολουθούν τις κινήσεις της εποχής τους και της Ιστορίας.
Στον 19ο αιώνα, αιώνα των "τιτάνων " και της χυμώδους, ορμητικής έκφρασης (άμα δε ποιοτικότατης) σε όλα τα πεδία του ανθρωπίνου πνεύματος κάτω από την ώθηση της Βιομηχανικής Επανάστασης και της εποποιίας μιας κατάκτησης του κόσμου σε οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο, το σκάκι εμφανίζεται και αυτό πρωτίστως "τακτικό" και επιθετικό.
Παρατηρώντας παρτίδες του Zukertot, του Staunton και του Morphy αμέσως αισθανόμαστε κατά την διάρκεια της αναπάραστασης επί της σκακιέρας το esprit de siècle.
12. Οι σκακιστές κατά τον 19ο αιώνα παρουσιάζονται ορμητικοί και επιθετικοί όσο δεν γίνεται άλλο. Από τις ήδη πρώιμες αρχές μιας παρτίδας η όλη σκέψη τους κατευθύνεται στο πώς να διασπάσουν άμεσα και χωρίς χρονοτριβή τα "τείχη" του αντιπάλου ροκέ ή της θέσεως του αντιπάλου βασιλιά και προς τούτο δεν φείδονται θεαματικοτάτων θυσιών κομματιών και τακτικών συνδυασμών.
13. Έχει λεχθεί πολλές φορές πως κατ' εκείνον τον καιρό η έλλειψη μιας έστω και στοιχειώδους Θεωρίας της Άμυνας παρήγαγε εξαιρετικά θεαματικές παρτίδες. Πράγμα βέβαια που είναι σωστό αλλά από την άλλη, δεν αρκεί από μόνο του να εξηγήσει αυτόν τον κατακλυσμό "τακτικής" επιθετικότητας στις παρτίδες εκείνης της εποχής που συμπίπτει με την εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης.
Γιατί δεν είχαμε παρόμοιες ακραία επιθετικές παρτίδες και κατά τους καιρούς του Kermeur, του Philidor και του Deschapelles ; τουτέστιν κατά την διαδρομή του 18ου αιώνα και τις πρώιμες αρχές του 19ου· δεν ήταν τότε η Θεωρία της Άμυνας σε ακόμα πιο - ας το πούμε έτσι- ανύπαρκτο επίπεδο;
14. Αξιοσημείωτο είναι ακόμα, πως καθώς εισερχόμαστε στην Belle Époque , το σκάκι αποκτά μια έκφραση που χωρίς να απομακρύνεται ιδιαίτερα από την ξέχειλη τακτική επιθετικότητα των προηγούμενων περιόδων, γίνεται ωστόσο πιο "στυλιστική" και αποκτά μια χάρη κινήσεων εξαιρετικής θεωρητικής ακριβείας, όπως μπορεί να δει κανείς στις παρτίδες του Steinitz και του Lasker.
15. Κατά τον μεσοπόλεμο ο Capablanca και ο Alekhine θα ωθήσουν το στυλιστικό και περισσότερο ακριβές από θεωρητική άποψη παιγνίδι της Belle Époque σε σχεδόν "επιστημονική" έκφραση των δυνατοτήτων και των εφαρμογών επί της σκακιέρας.
Κατ' αυτήν την περίοδο η Θεωρία των Ανοιγμάτων αναπτύχθηκε σε μείζονα βαθμό, και πήρε σχεδόν την μορφή που την γνωρίζουμε έως και σήμερα.
Είναι η εποχή των μεγάλων ανακαλύψεων στην Φυσική, με τον Einstein και την Κβαντομηχανική, η εποχή ακόμα των μοντερνικών καλλιτεχνικών κινημάτων που μοιάζουν να αμφισβητούν μια ολόκληρη μακροπερίοδο αναπαραστατικής τέχνης και έκφρασης στην ανθρωπότητα.
16. Ο Capablanca και ο Alekhine υπήρξαν τόσο στην ζωή τους όσο και στο σκάκι τυχοδιώκτες υψηλής νοημοσύνης σε μια εποχή (μεσοπόλεμος) που ο τυχοδιωκτισμός ήταν η μοναδική έξυπνη δραστηριότητα:
ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος είχε καταρρίψει όλες τις ψευδαισθήσεις περί μιας "γραμμικής προόδου" της ανθρωπότητας και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος που από την δεκαετία του 30 και μετά άρχισε να φαίνεται καθαρότερα στον ορίζοντα έκανε επιτακτικό στον άνθρωπο το αίτημα της απόλαυσης της στιγμής και της περιπέτειας εδώ και τώρα.
17. Μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, έχουμε την κυριαρχία του "ποζισιονέλ" παιγνιδιού, όπως περιγράφεται πιο πάνω. Το ποζισιονέλ παιγνίδι "παρακολουθεί" και συμβαδίζει θαυμάσια με μια μακρά περίοδο "ψυχρού πολέμου" στην ανθρωπότητα, κατά την οποία οι Σοβιετικοί αποδεικνύονται "μάστερς" στο είδος παράγοντας μια σχολή πρωταθλητών όπως οι Botvinnik, Smyslov, Petrosian και κυριαρχώντας στο σκάκι καθ' όλη την διαδρομή αυτής της περιόδου.
18. Ο Tal, καίτοι Σοβιετικός (αν και πιθανώς, ως Λεττονός όχι και τόσο "πρόθυμος" Σοβιετικός) υπήρξε η πρώτη εκ νέου αναλαμπή και επιστροφή του "τακτικού" παιγνιδιού, αλλά σε ένα επίπεδο πλέον πολύ διαφορετικό από εκείνο του Morphy λόγου χάριν.
Εδώ οι κινήσεις είναι επιθετικές μεν, αλλά με την καλύτερη δυνατή περίσκεψη και θεωρητική προετοιμασία.
19. Χρειάστηκε μια απόλυτη σκακιστική ιδιοφυία όπως εκείνη του Bobby Fischer για να επαναφέρει πλήρως επί της σκακιέρας το "τακτικό", επιθετικό παιγνίδι και να σπάσει η κυριαρχία των "ψυχροπολεμικών" Σοβιετικών παικτών και πρωταθλητών.
Εδώ το κλειστό, σχολαστικότατα προσεκτικό και επιφυλακτικό ποζισιονέλ παιγνίδι κατέρρευσε ενώπιον των δριμείων, επιθετικών κινήσεων του Fischer σαν χάρτινο ροκέ.
20. Αξίζει να προσεχθεί, πως η επανεμφάνιση του τακτικού, συνδυαστικού και επιθετικού παιγνιδιού επισυμβαίνει σε μια περίοδο έντονης ριζοσπαστικοποίησης και αμφισβήτησης καθ' όλη την έκταση των αναπτυγμένων Δυτικών χωρών και Μητροπόλεων (δεκαετία του 60, Μάης του 68, κινήματα των hippies, underground κουλτούρα κ.ά,).
Το κατοπινότερο κάπως "μεταμοντέρνο" παιγνίδι του Kasparov υπήρξε η υψηλότερη σήμανση και έκφραση σε σκακιστικό επίπεδο της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου και της κατάρρευσης της σοβιετικής γραφειοκρατίας.
21. Κατά συνέπεια η Ιστορία μπορεί να συνιστά "μια παρτίδα σκάκι", αλλά το σκάκι από την άλλη, αποτελεί ίσως την πλέον ουσιώδη σύνοψη της Ιστορίας.
22. Εδώ όλες οι ιστορικές κινήσεις αποφλοιούνται έως τον γυμνό, απόλυτο πυρήνα τους.
Τίποτε περισσότερο δεν μένει παρά δύο αντίπαλοι βασιλείς κάθε φορά.
Που πιθανώς δεν τους έχουμε δει ποτέ έως τώρα στην ανθρωπότητα ει μη μόνον μέσα από "βασίλεια"-"πιόνια" και αυτά.
(συνεχίζεται)
