Ο René Magritte, κατά την γνώμη μου, υπήρξε όχι μόνον ο πιο σημαντικός ίσως ζωγράφος του 20ού αιώνα, αλλά, σίγουρα και ένας πολύς ευφυής άνθρωπος με αναμφίβολα υψηλό IQ (για "περισσότερα", ως είθισται να λέμε διαδικτυαστί, προστρέξατε στο ποίημά μου "Magritte" από το ποιητικό βιβλίο μου "Οι Τρώες", εκδ. Πλανόδιον, 2008).
Σε έναν πίνακά του λοιπόν, με τίτλο "Les Vacances de Hegel" (1958), ο Magritte παραθέτει αναπαραστατικώς μια ανοιχτή ομπρέλλα και επ' αυτής ένα ποτήρι γεμάτο νερό. Κάποτε, μάλιστα, είχε "ξεκαθαρίσει" πως αυτός ο πίνακας υποδεικνύει μια "αντίθεση" στην κατά κάποιο τρόπο "ένωσή" της:
πρόκειται για ένα αντικείμενο που σκοπός του είναι να διώχνει το νερό (ομπρέλλα) και ένα αντικείμενο με τον ακριβώς αντίθετο σκοπό, να συγκεντρώνει, δηλαδή, το νερό (ποτήρι). Στον βαθμό που αυτή η ενότητα των αντικειμένων μπορεί να παραπέμψει με έναν κάπως χιουμοριστικό πλην ουσιαστικό τρόπο στην φιλοσοφία του Hegel, ο οποίος πιθανώς να εύρισκε διασκεδαστικό τον πίνακα σε ώρα σχόλης κατά τις διακοπές του, ο πίνακας ονομάστηκε "Οι διακοπές του Hegel".*
πρόκειται για ένα αντικείμενο που σκοπός του είναι να διώχνει το νερό (ομπρέλλα) και ένα αντικείμενο με τον ακριβώς αντίθετο σκοπό, να συγκεντρώνει, δηλαδή, το νερό (ποτήρι). Στον βαθμό που αυτή η ενότητα των αντικειμένων μπορεί να παραπέμψει με έναν κάπως χιουμοριστικό πλην ουσιαστικό τρόπο στην φιλοσοφία του Hegel, ο οποίος πιθανώς να εύρισκε διασκεδαστικό τον πίνακα σε ώρα σχόλης κατά τις διακοπές του, ο πίνακας ονομάστηκε "Οι διακοπές του Hegel".*
Θα έλεγε, όμως, κανείς, αν σκεφτόταν λίγο παραπάνω επί της νοηματικής θεματικής του πίνακα, πως αυτό ακριβώς είναι, ή οφείλει να είναι και ένα ποίημα!
Μια ομπρέλλα και πάνω της ένα ποτήρι γεμάτο νερό.
Το ποίημα "διώχνει" και "συγκεντρώνει" νερό, αν θα ήθελε να αποφύγει μια flat μονοσημαντότητα μετά την ανάγνωση της οποίας αναπόφευκτα θα καθίστατο άχρηστο, και αν βέβαια, θα ήθελε από την άλλη να μην "διαλυθεί" στα ωμά, ακατέργαστα ακόμη, περιεχόμενα του Ασυνειδήτου.
Και οι δυο λειτουργίες, ήτοι αυτή της "αποδίωξης" και εκείνη της "συγκέντρωσης" είναι απαραίτητες σε κάθε αξιόλογη ποίηση, αν θα έπρεπε ένα ποιητικό νόημα να εμφανισθεί όπως ακριβώς και η ζωή, αλλά σε ένα άλλο επίπεδο αναφοράς και πρόσληψης από τον αναγνώστη:
πολυδιάστατο μεν, όμως στοχεύον "κάπου",
πολυσημικό, σίγουρα, (ιδιαίτερα στην εποχή μας) αλλά εν ταυτώ εντοπιζόμενο σε μια περιοχή, όπου το δένδρο έχει μεγαλύτερη σημασία από το δάσος,
κατά προτίμησιν απροκατάληπτο ή εκλεκτικό από γλωσσική και θεματολογική άποψη (αυτά τα δύο κατά κάποιο τρόπο δεν ξεχωρίζονται εύκολα στην ποίηση), αλλά σε μια συγκεκριμένη ανάδειξη της γλώσσας,
κυρίως, θα πρέπει να είναι εμφανής μια αρμονία "ροής" και "κατακράτησης" του νερού στην αντίθεσή τους, και εδώ συνήθως χάνεται πολλές φορές το παιγνίδι για αρκετούς ή πολλούς γράφοντες. Δεν κατανοούν σωστά τα μυστικά μιας "μορφής".
Το "νερό", τουτέστιν, όχι ακριβώς ή μόνον το "ποιητικό υλικό", αλλά μάλλον η δυνατότητα της οποιασδήποτε, με όποιον τρόπον, αναγνωστικής "πρόσληψής" του, είναι πάντα αυτό που είναι,
"ρέον", και πάντοτε θα ρέει.
Κάτι όμως, θα πρέπει πάντα να το "αναπληροί". Κάτι θα πρέπει να κρατάει εν ταυτώ άθικτη την ποίηση, όταν "κοινωνείται", μετά από κάθε ανάγνωση, χρήση, παρερμηνεία, κατάχρηση και σφετερισμό της. Ακόμα και μετά από κάθε καλή ή αξιοπρεπή "πρόσληψή" της.
Κάτι, λοιπόν, θα πρέπει να την διαφυλάττει ως "αέναη" κοίτη γνώσης και προσφοράς για κάθε ενδιαφερόμενο. Και εδώ ίσως έγκειται το πιο ακριβό μυστικό της ποιητικής τέχνης.
Μια ομπρέλλα και πάνω της ένα ποτήρι γεμάτο νερό.
Το ποίημα "διώχνει" και "συγκεντρώνει" νερό, αν θα ήθελε να αποφύγει μια flat μονοσημαντότητα μετά την ανάγνωση της οποίας αναπόφευκτα θα καθίστατο άχρηστο, και αν βέβαια, θα ήθελε από την άλλη να μην "διαλυθεί" στα ωμά, ακατέργαστα ακόμη, περιεχόμενα του Ασυνειδήτου.
Και οι δυο λειτουργίες, ήτοι αυτή της "αποδίωξης" και εκείνη της "συγκέντρωσης" είναι απαραίτητες σε κάθε αξιόλογη ποίηση, αν θα έπρεπε ένα ποιητικό νόημα να εμφανισθεί όπως ακριβώς και η ζωή, αλλά σε ένα άλλο επίπεδο αναφοράς και πρόσληψης από τον αναγνώστη:
πολυδιάστατο μεν, όμως στοχεύον "κάπου",
πολυσημικό, σίγουρα, (ιδιαίτερα στην εποχή μας) αλλά εν ταυτώ εντοπιζόμενο σε μια περιοχή, όπου το δένδρο έχει μεγαλύτερη σημασία από το δάσος,
κατά προτίμησιν απροκατάληπτο ή εκλεκτικό από γλωσσική και θεματολογική άποψη (αυτά τα δύο κατά κάποιο τρόπο δεν ξεχωρίζονται εύκολα στην ποίηση), αλλά σε μια συγκεκριμένη ανάδειξη της γλώσσας,
κυρίως, θα πρέπει να είναι εμφανής μια αρμονία "ροής" και "κατακράτησης" του νερού στην αντίθεσή τους, και εδώ συνήθως χάνεται πολλές φορές το παιγνίδι για αρκετούς ή πολλούς γράφοντες. Δεν κατανοούν σωστά τα μυστικά μιας "μορφής".
Το "νερό", τουτέστιν, όχι ακριβώς ή μόνον το "ποιητικό υλικό", αλλά μάλλον η δυνατότητα της οποιασδήποτε, με όποιον τρόπον, αναγνωστικής "πρόσληψής" του, είναι πάντα αυτό που είναι,
"ρέον", και πάντοτε θα ρέει.
Κάτι όμως, θα πρέπει πάντα να το "αναπληροί". Κάτι θα πρέπει να κρατάει εν ταυτώ άθικτη την ποίηση, όταν "κοινωνείται", μετά από κάθε ανάγνωση, χρήση, παρερμηνεία, κατάχρηση και σφετερισμό της. Ακόμα και μετά από κάθε καλή ή αξιοπρεπή "πρόσληψή" της.
Κάτι, λοιπόν, θα πρέπει να την διαφυλάττει ως "αέναη" κοίτη γνώσης και προσφοράς για κάθε ενδιαφερόμενο. Και εδώ ίσως έγκειται το πιο ακριβό μυστικό της ποιητικής τέχνης.
* Με τα λόγια του ιδίου του ζωγράφου:
" J'ai alors pensé, que Hegel (un autre génie) aurait été très sensible à cet objet qui a deux fonctions opposées : en même temps rejeter l'eau (s'en protéger) et la garder (la contenir). Il aurait été ravi, je pense, ou amusé (comme on cherche à l'être lorsqu'on est en vacances) et j'ai appellé le tableau Les Vacances de Hegel ".
