SOFIA GUBAIDULINA - GALINA USTVOLSKAYA, Βίοι αναγκαστικά παράλληλοι

Και αυτό γιατί οι δυο γυναίκες δημιούργησαν ως συνθέτριες κατά τις πλέον ζοφερές δεκαετίες της Σοβιετικής Ένωσης, όταν παραδόξως η τέχνη θεωρείτο συμπλήρωμα ούτε καν μιας πολιτικής, αλλά μόνον της επίσημης κρατικής "συνθηματολογικής" προπαγάνδας.

Εξαιρετικά ταλαντούχες και οι δυο και με πρωτόγνωρες για τα τότε σοβιετικά δεδομένα καλλιτεχνικές ανησυχίες, προσπάθησαν να επιβιώσουν ανάμεσα στην στενοκεφαλιά της σύγχρονης με αυτές μετριότητας και την χαζοχαρούμενη "σταχανοβίτικη" προοπτική που είχε για το ρόλο του καλλιτέχνη μια γραφειοκρατία, η οποία μην έχοντας καμμία αυτοπεποίθηση και μη όντας τάξη (αφού δεν κατείχε μέσα παραγωγής), μπορούσε να μιλήσει μόνον τη γλώσσα της αστυνομικής καταστολής σε βαθμό κατά πολύ πιο ανυπόφορο από εκείνο μιας δυτικής "αστικής" δημοκρατίας...

Θα χρειαζόταν το ανάστημα ενός Dmitri Shostakovich (για τις "περιπέτειες" που είχε ο Ρώσος συνθέτης με το σοβιετικό καθεστώς βλ. "SHOSTAKOVICH: Η σοβιετική γάτα του Schrödinger") για να "ξεμπλέκει" κάθε τρεις και λίγο την ιδιοφυή Ustvolskaya από τις επικρίσεις των άχρωμων και άοσμων συναδέλφων της και εν γένει της καλλιτεχνικής εξουσίας, μιας και οι τελευταίοι αδυνατούσαν να κατανοήσουν την μουσική της, μια μουσική με αυστηρές, απίστευτα πλήρεις μέσα στην ελλειπτικότητά τους "γραμμές" , και με "σκληρούς" τόνους που έρχονταν σε τρομερή αντίθεση με ολόκληρη την παράδοση της ρωσσικής ρομαντικής μουσικής από τον Γκλίνκα μέχρι τον Τσαϊκόφσκυ.

Η Gubaidulina από την άλλη βρήκε πνευματικό καταφύγιο στον σπιριτουαλισμό, τη θρησκεία και την ποίηση (αξεπέραστος ο "φόρος τιμής" της στον T.S.Eliot) προχωρώντας ταυτόχρονα τις "χρωματικές" και εξ ίσου σπιριτουαλιστικές διαθέσεις του Alexander Scriabin ένα βήμα πιο πέρα.

Αν ο Scriabin (και ο Olivier Messiaen σε πολλά) στάθηκε ένας εμπνευσμένος πρόδρομος για την Gubaidulina ή η ίδια απέβη η πλέον δημιουργική επίγονός του, αυτό είναι ένα ζήτημα που δεν λύνεται εύκολα, ή και ίσως τίθεται εκ του μηδενός γιατί τελικώς, και παρά τις πνευματικές "συγγένειες" είναι τόσο "αυτοτελείς" και οι δυο τους, που μπορεί να πει κάποιος πως η λάμψη της ιδιοφυίας χαρίζεται εξ ίσου τόσο στον έναν όσο και στον άλλον.

Η μουσική της εν συγκρίσει με εκείνη της Ustvolskaya είναι πιο "πλούσια" σε ηχητικές δομές αν και παραμένει και αυτή "ελλειπτική" σε ένα βαθμό και κυρίως "υπαινισσόμενη" το θέμα μάλλον παρά αναπτύσσοντάς το.

Μπορείτε να ακούσετε δίπλα δεξιά στο gcast το δεύτερο και τρίτο μέρος από το "The Canticle of the Sun of St Francis of Assisi" (για τσέλλο, χορωδία δωματίου και ορχήστρα - αφιερωμένο στον Mstislav Rostropovich) της Sofia Gubaidulina και αμέσως μετά την Σονάτα για πιάνο Νο.1 της Galina Ustvolskaya που ακολουθεί.

Εκδοτικές τυμβωρυχίες...

Ομολογουμένως με όχι καλή διάθεση διάβασα στο φύλλο της "Ελευθεροτυπίας" της 28/6/2009 , πως ο εκδοτικός οίκος Ίκαρος σκοπεύει να συγκεντρώσει διάφορα "κατάλοιπα" του Νίκου Καρούζου και να τα εκδώσει σε έναν τόμο.
Τα κατά κανόνα ολιγόστιχα αυτά σχεδιάσματα ο ποιητής τα έγραφε συνήθως σε "χαρτάκια" όταν βρισκόταν με παρέα και τα χάριζε σε διάφορους συνδαιτυμόνες του, έτσι, "τιμής ένεκεν" για την περίσταση. Όπως εύκολα καταλαβαίνει κανείς, πρόκειται για καθαρά ευκαιριακούς στίχους τους οποίους ο ίδιος είχε απαρεγκλίτως κρατήσει έξω από το σύνολο του προς έκδοση έργου του.
Και όχι μόνον αυτό.

Όσοι υπήρξαν κοντά στο Νίκο Καρούζο σε κάποια περίοδο της ζωής του, γνωρίζουν καλώς πως ο ποιητής είχε ρητά εκφράσει την επιθυμία του ώστε αυτά τα "σχεδιάσματα του κεφιού" να μην συμπεριληφθούν ποτέ σε έκδοση ποιημάτων του.
Και αναρωτάται κανείς; μήπως δεν γνωρίζουν αυτό το πράγμα και οι εκδότες του Ικάρου; Ασφαλώς και το γνωρίζουν, ή οφείλουν να το γνωρίζουν και αυτό είναι το πλέον λυπηρό. Διότι όταν παραβιάζεις την εκφρασμένη θέληση ενός ανθρώπου που δεν είναι πλέον στη ζωή και δεν μπορεί να υπερασπιστεί το έργο του απέναντι σε τέτοιες "πρωτοβουλίες", τότε αυτό είναι κάτι που ας το χαρακτηρίσει όπως θέλει ο καθένας...

Ιλαρή δε αίσθηση αποκομίζει κανείς όταν διαβάζει και τα λεγόμενα του επιμελητή αυτής της επικείμενης έκδοσης. Ο Νίκος Καρούζος, μας πληροφορεί περιχαρής, χάριζε αυτά τα "χαρτάκια" σε "συμπότες"(!) του, και υπάρχουν πολλά τέτοια σκορπισμένα από εδώ και από εκεί, και όποιος προσκομίσει ένα, αν το έχει στη κατοχή του, για να συμπεριληφθεί στην έκδοση, ανταποδίδει με αυτό τον τρόπο στον ποιητή την γενναιοδωρία του(!!).

Κατ'αρχήν, όχι "συμπότες", αγαπητέ μου, όχι "συμπότες"... "Συνδαιτυμόνες" είναι η σωστή λέξη. Να ξέρουμε τι λέμε καμμιά φορά και ας αφεθεί κατά μέρος αυτή η ανόητη και χρόνια τάση μερικών να παρουσιάζουν τον Καρούζο ως εάν ήταν ένας Έλληνας Μπουκόφσκι ή κάποιος μεθύστακας θυμόσοφος. Τίποτε πιο μακριά από την αλήθεια και όποιος ξέρει εδώ ξέρει, δεν χρειάζονται περισσότερες εξηγήσεις.

Όμως το θέμα καταντάει μάλλον σπαρταριστό μέσα στον αναπόφευκτο ζόφο του, όταν αναλογίζεται κάποιος το εξής:

Προσκομίζοντας το "χαρτάκι" του ο καθείς , θα λαμβάνει τον τίτλο του "επίτιμου συμπότη" του Νίκου Καρούζου και το όνομά του θα αναφέρεται σε αυτόν τον υπό σχέδιο έκδοσης τόμο.

Έτσι είναι, χαρτάκι και συμπότης. Συμπότης και χαρτάκι. Τα όνειρά σας, δηλαδή γίνονται πραγματικότητα.
Και μη χειρότερα. Όλα τα είδαμε στην (υπο)λογοτεχνική Ελλάδα, αυτό πραγματικά έλειπε από την συλλογή.

Τι περισσότερο να πει κανείς. Ας ελπίσουμε να καταλάβουν αυτοί οι άνθρωποι την γκάφα τους (το λιγότερο) και να συνειδητοποιήσουν την απαράδεκτη και τραγελαφική παραβίαση της θέλησης του ποιητή στην οποία προβαίνουν, και να αφήσουν τα "χαρτάκια" και τους "συμπότες" στην ησυχία τους, και τα σχέδια για περαιτέρω οικονομικό ξεζούμισμα του ονόματος του Νίκου Καρούζου στην άκρη.

ΥΓ. Από εμένα πάντως δεν θα δουν ούτε μισό χαρτάκι...

Havergal Brian: A Gothic Symphony

Ο Havergal Brian (1876 - 1972) πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του παντελώς αγνοημένος από τους συγχρόνους του, γεγονός που δεν του στέρησε ωστόσο την επιμονή και την θέληση για δημιουργία. Ίσα ίσα φαίνεται ότι αυτό μάλλον τον πείσμωσε περισσότερο για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ανάπτυξη της προσωπικής "φόρμας" και των ιδεών του, τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά.

Παραμένει σίγουρα αξιοσημείωτο το ότι σε μια εποχή που η φόρμα της Συμφωνίας αρχίζει να υποχωρεί ως προς ένα βαθμό, ο Brian δημιούργησε ούτε λίγο ούτε πολύ 32 συμφωνίες! (ως μεγάλοι σύγχρονοι του Brian συμφωνιστές μπορούν να θεωρηθούν ανάμεσα σε άλλους ο Ralph Vaughan Williams, και ο Dmitri Shostakovich που ήταν ωστόσο απομονωμένος από τους δυτικούς συναδέλφους του),

Ανάλογο που εγώ προσωπικά μπορώ να θυμηθώ αυτή τη στιγμή είναι ο Johann Stamitz που δημιούργησε 58 συμφωνίες αλλά ενάμισυ περίπου αιώνες πριν από τον Άγγλο συνθέτη.

Ένας λόγος που ο συνθέτης πέρασε στην αφάνεια στην εποχή του ήταν και οι δυσκολίες που παρουσίαζε το έργο του ως προς την εκτέλεση, ακόμα και για μια απλή ηχογράφησή του.

Οι συνισταμένες που ορίζουν τις περισσότερες Συμφωνίες του, δεν είναι καθόλου "εύκολες" και κάποιες στιγμές καθίστανται τόσο απαιτητικές που αποθαρρύνουν τους υποψήφιους εκτελεστές. Πράγμα που ξεπεράστηκε βέβαια οριστικά το 1972, με την ηχογράφηση της δεκάτης και εικοστής πρώτης των Συμφωνιών του από την Leicestershire Schools Symphony Orchestra υπό την διεύθυνση του Eric Pinkett, και οριστικά το 1979, επτά χρόνια μετά τον θάνατο του συνθέτη, με την αρχή της ηχογράφησης ολόκληρου του έργου του από την Cameo Classics σε συνεργασία με την Havergal Brian Society.

H "Γοτθική Συμφωνία" που υπήρξε και η πρώτη του, έκανε την πρεμιέρα της το 1961 στο Central Hall του Westminster, και όπως τα περισσότερα έργα του Brian, αγνοήθηκε από το μεγαλύτερο μέρος κοινού και κριτικών. Το 1966 ακολούθησε μια δεύτερη και πιο επιτυχημένη παρουσίασή της στο Royal Albert Hall.

Έργο σημαντικό και "απρόσμενο" μοιάζει να έρχεται να ανανεώσει αποφασιστικά τη φόρμα της Συμφωνίας. Με μια κολοσσιαία δομή σύνθεσης και ενορχήστρωσης επιχειρεί ένα εντυπωσιακό "φλας μπακ" στην γοτθική περίοδο της Ευρώπης.

Βαρειές συγχορδίες, ασυνήθιστες ρυθμικές αναπτύξεις και εκδιπλώσεις, και η ενίοτε συνειδητή "αποσπασματικότητα" του Brian (όπου και "πατάει" οριστικά στον μοντερνισμό με μιαν ιδιότυπη αντίληψη για την τονικότητα που είχε), συνιστούν ένα από τα σημαντικότερα έργα του συνθέτη και ένα μάλλον εκκεντρικό αριστούργημα του 20ού αιώνα.

ΥΓ. Στο gcast δεξιά το "Vivace" από την Gothic Symphony του Havergal Brian . Ανοίξτε όσο το δυνατόν περισσότερο την ένταση των ηχείων σας και επισκεφθείτε την Havergal Brian Society.