Το γεγονός ότι τα έργα του Shostakovich βρίθουν συχνά από καρικατουρίστικους υπαινιγμούς και "κωμωδιακά σχόλια" (αν μπορεί να τα ορίσει κανείς έτσι), τόσο στις συμφωνίες του όσο και στα έργα του για σύνολα δωματίου, δεν μπορεί ασφαλώς να ιδωθεί ξέχωρα από την παρωδία οράματος και τον τρόμο της εποχής του (έτσι όπως o ίδιος βίωσε και τα δύο).Κατά μία έννοια, ο συνθέτης φρόντισε να "οχυρώσει" τον εαυτό του σε ήχους, και "προφυλαγμένος" μέσα από εκεί να εξαπολύει κάποτε το σκώμμα ή και την ειρωνεία του, καθώς ζούσε και δημιουργούσε σε μια ιστορική περίοδο στην οποία ακόμα και η ελάχιστη έκφραση αυτών των τελευταίων σε λέξεις θα του κόστιζε ωραιότατα μια εξορία σε κάποιο στρατόπεδο συγκέντρωσης της πάλαι ποτέ ΕΣΣΔ.
Όμως είναι λίγο δύσκολο να συλλάβεις και να ανακρίνεις έναν μουσικό ήχο. Πώς να τον αναγκάσεις να σου πει τα "σχέδια" του; τις "μυστικές προθέσεις" του; τους "συνδέσμους" του με άλλους υπόπτους;
Κανείς έως τώρα δεν μπόρεσε να μαστιγώσει επιτυχώς τον αέρα.
Μα και η ίδια η ζωή του Shostakovich εκ των πραγμάτων κατέστη ένας αντικειμενικός "τραγέλαφος" εν τω μέσω του σταλινικού ζόφου. Επί σειρά ετών ο μεγάλος συνθέτης βίωνε την πλέον σχιζοειδή αντιμετώπιση από το καθεστώς. Μιλώντας με πιο κατοπινούς "κβαντικούς" όρους, θα μπορούσε άνετα να πει κάποιος πως είχε αποβεί ένα είδος "γάτας του Schrödinger" που κανείς δεν ξέρει αν είναι ζωντανή ή νεκρή μέχρι τη στιγμή που θα την παρατηρήσει. Η κίνηση του παρατηρητή δηλαδή της δίνει στη κυριολεξία ζωή ή θάνατο.
Με τον ίδιο τρόπο ακριβώς η κίνηση του παρατηρητή της γραφειοκρατικής ΕΣΣΔ μπορούσε να επιδώσει στον πολύπαθο Shostakovich είτε την μεγαλειώδη δόξα είτε την εξορία και τον θάνατο.
Ήλθαν μέρες που έκπληκτος ο σύνθετης ζούσε με ένα χέρι από τη μια να του προτείνει λουλούδια και με ένα άλλο χέρι από την άλλη (του ιδίου ανθρώπου πιθανώς) να τον απειλεί με πιστόλι.
Κατά μεγίστη συναλληλία συνεπώς, ο Shostakovich είχε αποβεί μια "σοβιετική γάτα του Schrödinger" η οποία ήταν κατά 50% δοξασμένη και κατά 50% εξόριστη ή και νεκρή.
Ποιος μπορεί -για να αναφερθούμε σε ένα από τα πολλά ανάλογα συμβάντα στη ζωή και τη καλλιτεχνική δημιουργία του συνθέτη- να μην φέρει στο μυαλό του το απίθανο κωμικοτραγικό περιστατικό με την όπερα "Η Λαίδη Μάκβεθ του Μτσενσκ" , η οποία όταν πρωτοπαρουσιάστηκε ξεσήκωσε καταιγισμό επαινετικών σχολίων από τις σοβιετικές εφημερίδες, μέχρι που πήγε να την παρακολουθήσει αυτοπροσώπως ο ...Στάλιν.
Αμέσως τα μπουκέτα με τα λουλούδια που προσφέρονταν στο συνθέτη μετατράπηκαν σε κάνες πυροβόλων όπλων! Ένα άρθρο που εμφανίστηκε στην "Πράβντα" με τον τίτλο "Θολούρα αντί για μουσική" λίγο μετά την επίσκεψη του Στάλιν στην όπερα (και σύμφωνα με όχι αδικαιολόγητες φήμες, γραμμένο από τον ...ίδιον), ζητούσε την κεφαλή του Shostakovich επί πίνακι.
Μέσα σε μια στιγμή λοιπόν ο συνθέτης από χιλιοτιμημένο πρόσωπο της "σοβιετικής" κοινωνίας κατέστη παρίας και ...υποψήφιος ένοικος κάποιου στρατοπέδου συγκέντρωσης στη Σιβηρία.
Το κωμικό στοιχείο εδώ έγκειται στο ότι με την πάροδο του χρόνου ο Shostakovich ανέπτυξε μια αξιοσημείωτη "υποκριτική" ικανότητα έναντι του σταλινικού καθεστώτος στην προσπάθεια του να επιβιώσει. Σε κάθε τέτοια στιγμή κρίσης παρίστανε το "καλό παιδί" και μόλις η "μύτη" της λογοκρισίας ξεμάκρυνε λίγο (είχε προηγηθεί βέβαια η "ύποπτη" σατιρική όπερά του "Η Μύτη", πάνω στο έργο του Γκόγκολ, που κατηγορήθηκε ως "φορμαλιστική"), αυτός ξανάρχιζε τα ...δικά του.
Για να ακολουθήσουν καινούργιες "αποκηρύξεις" μετά βδελυγμίας που θα κατέληγαν μετά από όχι πολύ σε ...νέους έρωτες του καθεστώτος με τον σύνθετη μόλις ο τελευταίος πετούσε στο πρώτο κάποιο "ζαχαρωτό", είτε επρόκειτο για δήλωση είτε για αφιέρωση σε κάποιο έργο του.
Ο τρόμος μαζί με τη κωμωδία. Το "μαρτυρολόγιο" της σοβιετικής τέχνης μαζί με την γελοιογραφική σκιαγράφηση της εξουσίας η οποία προκύπτει αντικειμενικά και αναντίρρητα μόλις πάει κάποιος να σκιαγραφήσει έστω και εν ελαχίστω τη ζωή του συνθέτη.
Η ζωή ενός δημιουργού ανάμεσα στη Σκύλλα μιας καταπιεστικής εξουσίας και την Χάρυβδη των καλλιτεχνικών απαιτήσεων του, ζωή που ο ίδιος "προφύλαξε" και ενέκλεισε επιμελώς σε ήχους, και για την οποία θα χρειαζόταν -τουλάχιστον για αρκετά περιστατικά αυτής- το τεράστιο κωμωδιακό-σατιρικό ταλέντο των Marx Brothers για να την εμφανίσει εν πλήρη παραστάσει αυτής της αναγκαστικής γκροτέσκας συνύπαρξης με τον σταλινικό παραλογισμό.
