Καίτοι η avant-garde ως καλλιτεχνικό και εν γένει πνευματικό φαινόμενο είναι διαχρονικό, εν τούτοις στον 20ό αιώνα θα αποκτήσει μια πιο "πάγια" εννοιολογία, αποτέλεσμα των πολλών πρωτοποριακών κινημάτων που θα εμφανιστούν σε όλες σχεδόν τις τέχνες.Κατά συνέπεια όταν εκφέρουμε αυτόν τον όρο, το πρώτο που μας έρχεται στο μυαλό είναι κάτι "ανατρεπτικό", "ρηξικέλευθο", που φέρει νέους ορίζοντες στην τέχνη, αλλά κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα κυρίως.
Ασχέτως, βέβαια, του γεγονότος ότι η avant-garde είναι τόσο παλιά όσο και η ίδια η τέχνη προφανώς...
Θα πρέπει ωστόσο να ανιχνευθούν, έστω και εν συντομία, οι ιδιαίτερες συνθήκες, οικονομικές, κοινωνικές και καλλιτεχνικές που εντοπίζονται στις αρχές του 20ού αιώνα, αν θέλουμε να κατανοήσουμε την έκρηξη της avant-garde (με την σύγχρονη πλέον έννοια), και ακόμα, να δούμε και το συγκεκριμένο Zeitgeist του πρώιμου μεταπολέμου που οδήγησε, θα έλεγε κανείς σε μια αναγέννηση της avant-garde με όρους πλέον ίσως πιο ώριμους.
Οι αρχές του προηγούμενου αιώνα υπήρξαν καταλυτικές και αποφασιστικές όσον αφορά την σύνολη μετάβαση του καπιταλισμού από το ύστερο βιομηχανικό του στάδιο στο χρηματιστηριακό και το πιο προχωρημένο "ιμπεριαλιστικό" (το 1916 ένας μυστηριώδης και "σκοτεινός" Ρώσος εμιγκρές, ο Βλαδίμηρος Ίλιτς Λένιν θα γράψει στην Ζυρίχη, ένα βιβλίο κλασσικό πλέον στο είδος του που θα επανακαθορίσει μιαν ολόκληρη εποχή...το " Imperialism, the Highest Stage of Capitalism").
Ταυτόχρονα, οι ολοένα αυξανόμενες αντιφάσεις του συστήματος θα οδηγήσουν σε μια "βαρειά" ετοιμοπόλεμη ατμόσφαιρα πάνω από την Ευρώπη που θα επιφέρει τελικώς δυο παγκόσμια μακελειά, πρωτοφανή στην Ιστορία της ανθρωπότητας.
Η τέχνη συνεπώς δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι η ίδια μετά...
Η εμφάνιση στο στερέωμα των πρώτων ντανταιστών που θα χτυπάνε ταμπούρλα επί σκηνής και θα αυτοσχεδιάζουν λεττριστικές αποφορές-μαγικά ξόρκια κατά μίας ολόκληρης εποχής, οι πρώτες σοβαρές απόπειρες των σουρρεαλιστών να ξεπεράσουν κάθε αντίφαση ανάμεσα τέχνη και ζωή μέσα από τα γραπτά του Μαρξ και του Freud, η βίαιη εκτίναξη της μουσικής τέχνης προς πεδία πρωτοφανή γι'αυτήν από συνθέτες όπως ο Igor Stravinsky και ο Edgar Varèse, τα πρωτοποριακά αριστουργήματα του Eisenstein στον κινηματογράφο, η λατρεία της μηχανής από τους Ιταλούς φουτουριστές όπως επίσης και η λατρεία του μέλλοντος από τους Ρώσους συναδέλφους τους με τους οποίους τους χώριζε μια ολόκληρη πολιτική άβυσσος, λίγο αργότερα η επανάσταση που θα φέρει με την σειραϊκή τεχνική ο Arnold Schoenberg και η δεύτερη σχολή της Βιέννης, περαιτέρω, στη συγγραφική τέχνη, ο "Οδυσσέας" του Joyce και ο επικός μοντερνισμός ενός Ezra Pound καθώς αποπειράται να συνοψίσει με εξαιρετικά φιλόδοξο τρόπο ολόκληρο τον ανθρώπινο πολιτισμό σε στίχους, όλα αυτά λοιπόν, δεν είναι όπως καταλαβαίνει κανείς μια ακόμα "εξέλιξη" στη τέχνη και ασφαλώς δεν τελούνται σε κενό background αφυδατωμένο από κάθε ιστορική ουσία...Θα ήταν τεράστιο λάθος να ιδωθεί το όλο ζήτημα έτσι.
Η εποχή είχε ανατρέψει κάθε τι το "ασφαλές" και "κεκτημένο" και το είχε υποβάλει σε μια αυστηρή δοκιμασία, τόσο από ηθική άποψη όσο και από γνωσιολογική.
Τα πάντα πλέον φαινόνταν πιθανά, καθώς στην Ρωσσία για πρώτη φορά στην Ιστορία ένα επαναστατικό κίνημα αναλαμβάνει την εξουσία και εξαγγέλει με δροσερή νεανικότητα το κομμουνιστικό μέλλον του κόσμου, ενώ στην Ιταλία ο κορπορατικός φασισμός, επιχειρεί μια αναγέννηση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αφήνοντας παρ'όλ' αυτά τις τέχνες σε μια σχετική ελευθερία. Ελευθερία την οποία οι ναζιστικές ορδές στη Γερμανία λίγο αργότερα, δεν πρόκειται να την επιτρέψουν, μιας και για το Γ' Ράιχ, η avant-garde είναι κάτι το εξαιρετικά "άρρωστο" και "εκφυλισμένο" και συνεπώς όλα θα έπρεπε ξανά να πισωγυρίσουν σε έναν ασφαλή και άσφαιρο λόγω λήξης εποχής πλέον (αν όχι ελεεινά κακόγουστο λόγω της απαιδευσιάς του κατώτερου μηχανισμού του ναζιστικού καθεστώτος) ψευδοκλασσικισμό.
Για έναν πεπεισμένο ναζί, η avant-garde ήταν σκάνδαλο, μιας και του αμφισβητούσε όχι μόνο την ακεραιότητα του κόσμου "an sich" αλλά και γιατί, ακόμα, του υπενθύμιζε την απειλή του "εβραιομπολσεβικισμού". Άλλωστε, κατά τα φαινόμενα, η νεαρή μετεπαναστατική Ρωσσία υπέθαλπτε σαφώς κάθε τι το "πρωτοποριακό" στη τέχνη, στο βαθμό που η παλαιά τέχνη, έκφραση ενός κόσμου που πεθαίνει, θα έπρεπε να αντικατασταθεί από μια "φρέσκια" τέχνη που θα αντανακλούσε τις κοσμογονικές αλλαγές της μεταπήδησης από το "βασίλειο της αναγκαιότητας" στο "βασίλειο της ελευθερίας".
Παρ'όλ'αυτά, και παρά τις ελπίδες των σκαπανέων της, η avant-garde δεν κατέστη ποτέ κάτι "άμεσα αφομοιώσιμο" από ένα ευρύτερο, πιο "mainstream" και όχι κατ'ανάγκη "καλλιτεχνικό" κοινό.
Οι λόγοι είναι πολλοί και συνδέονται με την απόλυτη ρήξη που διαγιγνώσκεται πλέον στην τέχνη, μιας και σημαντικές και μακρόχρονες σταθερές της που έμοιαζαν να την ορίζουν όχι μόνο "καλλιτεχνικά", αλλά ακόμα, και ανθρωπολογικά, τινάχτηκαν στον αέρα μέσα από τους κυκεώνες εξαιρετικά ταραγμένων περιόδων στις οποίες ο παράδεισος και η κόλαση για την ανθρωπότητα συνυπήρχαν μαζί ως πιθανότητα κάθε στιγμή, και ως αντίληψη και έκφραση μέσα από εξαιρετικά ευαίσθητους και δυναμικούς καλλιτέχνες που αποφάσισαν να έλθουν σε ρήξη με ό,τι φάνταζε στα μάτια τους ως "παλαιό" και εκδήλωση ενός κόσμου που γεννά την απελπισία.
Και από αυτή την άποψη οι ίδιοι γίνανε οι πιο σημαίνοντες εκφραστές της απελπισίας και της "ερημίας" στον 20ό αιώνα, αλλά από την άλλη τα μεγάλα και φιλόδοξα οράματά τους, εξαιρετικής ποιότητας συνήθως, διαπνέονταν από μια μεσσιανική πίστη στο μέλλον που θα αποκαθιστούσε την ουσία του ανθρώπου μέσα από μια τέχνη οικουμενικών διαστάσεων και εφαρμογών (ας θυμηθούμε, και συγκεκριμένα στη μουσική τέχνη, πέρα από τον ιδιοφυή Edgar Varèse, τον Charles Ives , τον Olivier Messiaen, αργότερα τον Karlheinz Stockhausen και τόσους άλλους...μιλάμε για ούτε ένα, ούτε πέντε, ούτε δέκα, αλλά εκατοντάδες ονόματα στη μουσική, συνθέτες κορυφαίας ποιότητας).
Κατά συνέπεια το ζήτημα του "δημοφιλούς" ή όχι της avant-garde συνδέεται σαφώς με τις ρήξεις που επέφερε σε κοινωνικό και ανθρωπολογικό επίπεδο. Στη μουσική π.χ. η τονικότητα, ως πάγια και εδραιωμένη ηχητική έκφραση χιλιετηρίδων, αμφισβητήθηκε από τις ατονικές και σειραϊκές εκδηλώσεις στην οργάνωση των ήχων ή από πιο "μεικτά" είδη που συνδύαζαν τονικότητα και ατονικότητα ή τονικότητα με σειραϊσμό.
Σε καθαρά κοινωνικό επίπεδο η άρνηση ενός όχι κατ'ανάγκην καλλιτεχνικού κοινού προς την avant-garde έχει μάλλον να κάνει με τα ισχυρά μικροαστικά ανακλαστικά που εκλαμβάνουν ως απειλή ο,τιδήποτε υπονομεύει την ασφαλή εικόνα του κόσμου μέσα από τη συνήθεια της καθημερινότητας.
Αν οι ναζί ηττήθηκαν στον πόλεμο, αυτό δεν σημαίνει πως η μικροαστική τάξη που σε μια υπερβολή της ιστορίας και μέσα στους τρικυμιώδεις φόβους και ανασφάλειές της έφερε τον Χίτλερ στην εξουσία, εξαφανίστηκε μεταπολεμικώς...
Τουναντίον, η μεταπολεμική άνθηση επέφερε από τη μια έναν εφησυχασμό στις συνειδήσεις και μια λιγότερο μαζική υποδοχή της avant-garde, από την άλλη ωστόσο, οι νέες συνθήκες της "ανθρώπινης κατάστασης" κάτω από την βαρειά σκιά του 'Αουσβιτς και του Ναγκασάκι έδωσαν νέες λαβές στην avant-garde να εκφράσει με τρόπο ακόμα πιο ρηξικέλευθο και κατά μία έννοια πιο ώριμο το φωτεινό της όραμα για το μέλλον μέσα από το ημίφως των σχετικά απομονωμένων από την μάζα καλλιτεχνικών διεργασιών της.
Η μικροαστική συνείδηση θα πανικοβληθεί για άλλη μια φορά ενώπιον μιας άγνωστης πνευματικής δύναμης, που φαντάζει σα να ήλθε για να αποβάλλει κάθε τι "μικροαστικό" από την τέχνη, και να απογυμνώσει αυτή την τελευταία σε ουσία και δόξα του δημιουργικού ανθρώπου.
Και ασφαλώς, δεν είναι το θέμα αν οι πιο καλλιεργημένοι των "μη οπαδών" της avant-garde στην μουσική την σέβονται έστω και αν δεν την ακούν , ενώ οι πιο "πριμιτίφ" την εκδιώκουν βιαίως από τον ορίζοντά τους, στην συνήθειά τους να μισούν ό,τι δεν καταλαβαίνουν.
Το ζήτημα είναι αλλού. Πως έτσι κι αλλιώς η avant-garde, κάθε avant-garde και σε οποιαδήποτε έκφραση της τέχνης, συνιστά από μόνη της και ένα αίτημα ανεκπλήρωτο στην εποχή της.
Ποτέ άλλοτε στην Ιστορία της ανθρωπότητας μια τάση στη τέχνη δεν συνδέθηκε περισσότερο με τα πιθανά θετικά ή αρνητικά αποτελέσματα της Ιστορίας.
Ο "Οδυσσέας" του Joyce, η ποίηση του Celan, η μουσική του Henryk Górecki βρήκαν μεν την θέση τους στους κόλπους του εξειδικευμένου ή ευρύτερου καλλιτεχνικού κοινού, αλλά ως ποιότητες per se, και με ειλικρινή τρόπο είναι αμφίβολο αν είναι το "every day food" για πολλούς, όπως είναι ας πούμε η μουσική pop.
Πράγμα με μιαν έννοια λογικό. Η τέχνη δεν είναι ένα ανιστορικό, συγκινησιακό φαινόμενο, αλλά ένα ιστορικό τέτοιο. Και από αυτή την άποψη η βίαιη και ακραία "αντι-καταναλωτική" άποψη της avant-garde θα παραμένει ακόμα ως υπόσχεση όχι για τη τέχνη (εκεί θαυματούργησε οριστικά και με αναμφισβήτητο τρόπο), αλλά για έναν άλλον κόσμο όπου η εκμετάλλευση ανθρώπου από ανθρώπου θα λήξει οριστικά και το όλο ανθρώπινο πνεύμα θα απεγκλωβιστεί επιτέλους από έναν διαρκή "μεσαίωνα" χιλιετηρίδων...
14 comments:
Εξαιρετική ανάρτηση και τόσο περιεκτική που θα μπορούσε κανείς να συζητάει για καιρό τα επιμέρους.
Διάβαζα πρόσφατα για τη ψυχανάλυση ή μάλλον την «επιστήμη του υποσυνείδητου» στα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα.έχει ένα κοινό ιστορικό υπόβαθρο με τη μοντερνιστική τέχνη κι έτσι διασταυρώνεται συνεχώς μαζί της. Οι ίδιοι οι καλλιτέχνες άντλησαν άμεσα στοιχεία απο την ψυχανάλυση είτε για να ερευνήσουν οπτικά τις ιδέες της-όσον αφορά τους ζωγράφους- ειδικά οι σουρεαλιστές τις δεκαετίες του ΄20 και του ΄30,είτε για να την επικρίνουν πολιτικά αλλά και θεωρητικά όπως έγινε με το κίνημα του φεμινισμού τις πιό πρόσφατες δεκαετίες του ’70 και του ΄80.
Πάντως,ψυχανάλυση και μοντερνιστική τέχνη έχουν αρκετά κοινά ενδιαφέροντα αλλά και πρακτικά,πολλοί όροι της ψυχανάλυσης μπήκαν μέσα στο βασικό λεξιλόγιο και της τέχνης αλλά και των κριτικών της τέχνης. Σήμερα,μάλλον βλέπουμε τη ψυχανάλυση ιστορικά σαν αντικείμενο σε έναν ιδεολογικό τομέα πολύ συχνά κοινό με τη μοντερνιστική τέχνη,αλλά μάλλον η εφαρμογή της είναι περισσότερο θεωρητική για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε πολλές απο τις πτυχές αυτής της τέχνης. Κάτι σαν να ασκούμε κριτική εναντίον της ακόμα και όταν την εφαρμόζουμε.. (δεν ξεχνάω πάντως πως υπήρχαν περίοδοι στη σύγχρονη τέχνη που μεγάλο μέρος της ήταν πιστό αντιψυχολογικό όπως τα readymade, pop art ή οι γεωμετρικές μορφές του μινιμαλισμού).Κι αν στις παραμέτρους βάλουμε και την «εξέλιξη» του καπιταλισμού σαν σύστημα και τις ταξικές εξεγέρσεις ή θεωρίες,διευρύνεται εξαιρετικά ο κύκλος. Υπέροχος σε πλούτο κύκλος!
Σταματάω γιατί ήδη είπα πολλά και μόνο για ένα στοιχείο απο όλα όσα ενδιαφέροντα αναφέρεις.πάντως η πολυπλοκότητα των διαφόρων επιμέρους τάσεων στη τέχνη θέλει μια τέτοια μεθοδολογία κοινωνικών και πολιτιστικών παραμέτρων που η ακρίβεια στην ερμηνεία τους πέφτει πάντα πάνω σε πλέγματα απο εξίσου πολύπλοκα κριτικά μοντέλα.. :-)
Ερμία σ'ευχαριστώ για την κατάθεση των πάντα εμπεριστατωμένων απόψεών σου.
Η ψυχανάλυση, όπως σωστά επισημαίνεις, είναι σε στενή σύνδεση με τον μοντερνισμό, τόσο σε γενικό επίπεδο όσο και ειδικώτερα ανά τέχνες και συγκεκριμένους καλλιτέχνες (π.χ. ας θυμηθούμε εδώ στην Ελλάδα την περίπτωση του Ανδρέα Εμπειρίκου).
Η ίδια, και από μόνη της αποτελεί μια τεράστια ώθηση στη σκέψη, τη φιλοσοφία και τις τέχνες στο fin de siècle και τo πρώτο ήμισυ του 20ού αιώνα.
Μερικές εκφράσεις της avant-garde είναι άρρηκτα προσδεδεμένες σε αυτήν, ενώ γενικώτερα θα μπορούσαμε να πούμε πως η avant-garde ως τρόπος εκδήλωσης της τέχνης στη διαδρομή ενός ολόκληρου αιώνα είναι από μία άποψη παιδί της εποχής των παγκοσμίων πολέμων και της ψυχανάλυσης.
Άλλωστε, πιστεύω πως δεν υπάρχει πιο "υποσυνειδησιακή" τάση ή έκφραση στη τέχνη από ό,τι καλούμε avant-garde.
Ποτέ άλλοτε το υποσυνείδητο δεν έπαιξε τόσο ενεργό ρόλο στη τέχνη.
Σε μια εποχή που οι ραγδαίες και κλιμακούμενες αντιφάσεις ενός συστήματος οδηγούν στην έκρηξη ενός παγκόσμιου μακελειού, οι πιο "υποψιασμένοι" δέκτες θα στραφούν προς τις θεωρήσεις της ψυχανάλυσης για να αντλήσουν συμπεράσματα για τον παγκόσμιο κλονισμό της συνείδησης και την επιρροή του υποσυνειδήτου στον άνθρωπο και την πραγματικότητά του.
Ίσως εδώ ο Carl Jung (καίτοι οι υπερρεαλιστές ήταν μάλλον "παιδιά" του Freud) να είχε να κάνει περισσότερο με αυτές τις "έρευνες", μιας και ήταν από τους πρώτους που προσπάθησε να δει μιαν ολόκληρη εποχή και τους πολέμους της από καθαρά ψυχαναλυτική άποψη.
Να είσαι καλά!
:-)
Παίρνω την ευκαιρία απο την αναφορά σου στον Γιουνγκ για να θυμίσω πως σαν «παλαιός αποστάτης της ψυχανάλυσης» με έμφαση στα αρχέτυπα του συλλογικού ασυνείδητου επηρέασε ιδιαίτερα τον Πόλλοκ και τη ζωγραφική του αλλά και τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό και την ομάδα Κομπρα που απέρριψε το φροϊδικό ασυνείδητο (όπου εστίασαν οι σουρεαλιστές). Ειδικά στην ομάδα Κομπρα είναι φανερή η αναζήτησή τους όχι μόνο για τον «νέο άνθρωπο» αλλά για τη νέα κοινωνία..
(ευκαιρία έψαχνα-γελάω)
Ευχαριστώ Ερμία και για αυτή τη κατάθεση.
Η θεωρία του Carl Jung για το "συλλογικό ασυνείδητο" ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες κατά καιρούς, δίδοντάς τους την απαραίτητη ώθηση να αναπτύξουν την τέχνη τους προς πεδία, αν μη τι άλλο,ευρύτατα και πρωτότυπα.
Βέβαια ο Jung βρήκε και τον μπελά του από μία άποψη. Οι μεν φροϋδομαρξιστές τον θεωρούσαν πολύ "μυστικιστή", οι δε "μυστικιστές" πολύ "επιστήμονα" και "ψυχαναλυτή" (όπως και ήταν βεβαίως).
Αλλά σε κάθε περίπτωση, όπως είπε και ο ίδιος: "μόνο ένας ποιητής θα μπορούσε να με καταλάβει".
Και απ'ό,τι φαίνεται ήταν οι καλλιτέχνες που τον κατανόησαν περισσότερο.
Για να πιάσω το νήμα του διαλόγου σας, να πω μόνο ότι κατά την εξαίσια αυτή εποχή που συζητάμε -τι καλά να ζούσαμε τότε...- όλοι οι "ριζοσπαστισμοί" (φροϋδισμός, μαρξισμός, μοντερνισμός στη τέχνη με όλα τα κινήματά του) συνυπήρχαν και αλληλοτροφοδοτούνταν. Η μία επανάσταση πυροδοτούσε και επαναπυροδοτούσε την άλλη. Ήταν θα έλεγα η εποχή που η νεωτερικότητα, στα πεδία του στοχασμού και της τέχνης, έφτασε στο απόγειό της.
Το κρίσιμο όμως ζήτημα είναι αυτό που θέτεις Διονύση στο κλείσιμο της ανάρτησής σου, το ότι "η βίαιη και ακραία "αντι-καταναλωτική" άποψη της avant-garde παραμένει ακόμα ως υπόσχεση". Το ότι δηλ. η θεμελιώδης αρχή που κινητοποιεί την ιστορία, η αρχή της δύναμης και της επέκτασης, ανθίσταται σθεναρά, και εμποδίζει τη μετάβαση από το "βασίλειο της αναγκαιότητας" στο "βασίλειο της ελευθερίας", παρά τις τεράστιες κατακτήσεις του πνεύματος -και της επιστήμης, τεχνολογίας. Θάλεγες μάλιστα ότι η σημερινή μεταμοντέρνα πραγματικότητα έχει επικαλύψει με "συνοπτικές διαδικασίες" όλη εκείνη την εποχή, σαν να επρόκειτο για μια έκρηξη που άφησε μόνο στάχτες (παρ' όλο που σ' αυτές τις "στάχτες" πατάει και χτίζει η σημερινή κοινωνία και τέχνη). Εξ ου και η αμηχανία των σύγχρονων στοχαστών και καλλιτεχνών, που κάποτε φτάνει μέχρι και σε... τερατογενέσεις. Αίτημα λοιπόν σήμερα είναι η υπέρβαση αυτού ακριβώς του αδιεξόδου στο οποίο έχει περιέλθει η ματαμοντέρνα μαζική δημοκρατία και κουλτούρα. Αίτημα που προσκρούει ως φαίνεται στο αρχέγονο ένστικτο, το οποίο όχι μόνο καλά κρατεί, αλλά και, παραδόξως πως, μάλλον ενδυναμώνεται, παρά υποχωρεί.
(παρά το ότι τα ζητήματα είναι μεγάλα και πολύπλοκα, και βέβαια δεν γίνεται να σχολιαστούν εμπεριστατωμένα, είναι ωραία που άνοιξες τα σχόλια, και μπορούμε να ανταλλάξουμε μερικές σκέψεις έστω και.. ακροθιγώς :)
την καλησπέρα μου
Αγγέλα, σ'ευχαριστώ για την κατάθεση της άποψής σου.
Ναι, όπως σωστά επισημαίνεις, όλοι οι "ριζοσπαστισμοί" εντοπίζονταν σε μια αλυσίδα αλληλεπιρροής, πολύ δυναμικής και δημιουργικοτάτης.
Εκπληκτικές εποχές τότε, το καινούργιο συνυπήρχε με ό,τι "ντεκαντάν" (όχι κατ' ανάγκη με την κακή έννοια), ο τυχοδιωκτισμός με την αθώα έρευνα σε πεδία πρωτόγνωρα για τον άνθρωπο, η προπαγάνδα με την ιδιοφυία, η πολιτική μπορούσε ενίοτε να συμβαδίζει μια χαρά με την καλλιτεχνική έξαψη χωρίς να ξεπέφτει σε σταλινική "προλετκούλτ", η ποίηση, η τέχνη γενικώτερα μπορούσε να συνυπάρχει με τη ζωή και όχι εκτός αυτής...
Αυτά όλα για τις "μεταμοντέρνες" εποχές μας , όπως παρατηρείς και εσύ εύστοχα, φαίνονται πια μακρινά...
Ο μεταμοντερνισμός είναι μια μακρά νύχτα του ανθρωπίνου πνεύματος κατά τη γνώμη μου, αλλά μάλλον τα "ψωμιά του έχουν σωθεί" πλέον.
Χρειαζόμαστε πάλι μια τέχνη οικουμενικής αναφοράς και ένα όραμα που να μπορεί να αναφλέξει ξανά τις καρδιές και τα μυαλά των "ενδιαφερομένων" (και όχι μόνο).
Να είσαι καλά!
ΥΓ. Ανοίγω πού και πού, όχι πάντα, τα σχόλια στο Century Camera, όταν συντρέχει κάποιος λόγος.
ωραίες τοποθετήσεις!και σκέψεις.
κρατάω μόνο κάποιες επιφυλάξεις για τον μεταμοντερνισμό αλλά και σε όλες τις "κρίσεις" αναφοράς για τη τέχνη σήμερα σε όλο της το φάσμα.προσωπικά απεχθάνομαι τα installations και το "θάψιμο" της ζωγραφικής εδώ και λίγες δεκαετίες(τα τελευταία λίγα χρόνια, ευτυχώς, ξαναπαίρνει τη θέση της μετά απο την επίθεση της φωτογραφίας και την "έκθεση" αντικειμένων σε 'απειρες μορφές).
οι επιφυλάξεις μου αφορούν κύρια τη δυνατότητά μας να την κρίνουμε χωρίς σημεία αναφοράς σε υπόβαθρο ή σε θεωρίες ή σε ρεύματα που δείχνουν να μην υπάρχουν.εννοώ πως η στάση μας απέναντι στη τέχνη των πρώτων 50 χρόνων του περασμένου αιώνα,πατάει σε αναλύσεις καταγεγραμμένες και τεκμηριωμένες στο μεγαλύτερό τους μέρος ακόμα και απο κείμενα των ίδιων των καλλιτεχνών παράλληλα με την ανάλυση των οικονομικών ή κοινωνικών συνθηκών. ενώ η τέχνη των τελευταίων λίγων δεκαετιών δείχνει να μη πατάει πουθενα αλλά και παντού..
Απελευθερωμένη; ανούσια; έχουν "ειπωθεί" όλα; έχουν "χρησιμοποιηθεί" όλα;
ίσως με την κατάληξή της- αν καταλήξει κάπου- να "κατανοήσουμε" και κίνητρα και ίσως βρούμε σε ποιούς αποδέκτες ανήκουμε..
θυμάμαι μιά κουβέντα του Πικάσο. μέσες-άκρες έλεγε: ο κόσμος έλεγε πως στους πίνακές μου έκανα τις μύτες στραβές, αλλά έπρεπε να τις κάνω στραβές ώστε να δουν πως ήταν μύτες. κι είμαι σίγουρος πως αργότερα θα έβλεπαν πως τελικά δεν ήταν στραβές.
:-)
Μια τέχνη ποτέ δεν μπορεί να σταματήσει, Ερμία, και σίγουρα θα παρουσιάζει πάντα ενδιαφέροντα πράγματα, ακόμα και αν ευρίσκεται σε παρακμιακές εποχές και περιόδους.
Στη ζωγραφική, - και μέσα στο "μεταμοντερνιστικό" πλαίσιο της- είναι μάλλον καλύτερη η κατάσταση, και το λέω αυτό με κάθε επιφύλαξη γιατί οι γνώσεις μου στη πολύ πρόσφατη ζωγραφική είναι εξαιρετικά λίγες.
Στις άλλες τέχνες τα πράγματα είναι πιθανώς λίγο έως πολύ χειρότερα.
Βέβαια, σε καμμιά περίπτωση δεν υφίσταται μόνο το μεταμοντέρνο,υπάρχουν και άλλες τάσεις και εκφράσεις σε όλες τις τέχνες κλπ. πιθανώς πιο ουσιαστικές και ελπιδοφόρες.
Συμφωνώ ακόμα ότι δεν πρέπει να κρίνουμε το σήμερα με τα μέτρα του χθες.
Παρ'όλ'αυτά όμως έχω πολλούς λόγους να αμφιβάλλω αν η μοντερνιστική έκρηξη αποτελεί ένα οριστικό και αμετακίνητο πλέον "χθες" στο χρόνο.
Και αυτό γιατί τα ζητήματα που έθεσε, και σε πεδίο πολύ ευρύτερο εκείνου της αισθητικής, παραμένουν ακόμα ανοιχτά.
Αυτό όμως δεν σημαίνει πως θα προέκρινα μια απλή μοντερνιστική "επανάληψη". Όχι σαφώς, χρειαζόμαστε κάτι "άλλο" που έχοντας χωνέψει την μοντερνιστική εμπειρία θα προχωρήσει παραπέρα.
Μόνο που αυτό το "άλλο" δεν το είδα στο μεταμοντερνισμό.
Σε κάθε περίπτωση διαγιγνώσκεται μια συντηρητικοποίηση, μια τάση να βαδίζονται οι πεπατημένες, μια αγωνία να εξαντλείται το κοινότοπο και το "αισθητικίστικο" (και όχι η αισθητική) με όρους μιας σπουδαιοφανούς μπαναλιτέ...
Ίδωμεν.
Να είσαι καλά.
Ερμία, η ένστασή σου για τη στάση μας απέναντι στη μεταμοντέρνα τέχνη είναι βάσιμη θεωρητικά, μια που η συγχρονία αποτελεί πάντα εμπόδιο για την κριτική καταγραφή της συμβολής ενός κινήματος ή ρεύματος στην ιστορία της τέχνης.
Όμως εδώ έχουμε έναν αντί-λογο χωρίς λόγο. Μια αντί-θεση χωρίς θέση. Με άλλα λόγια -συγχώρησέ μου τη βιαιότητα της διατύπωσης-, μια α-νοησία. Χρησιμοποιώντας σαν παράδειγμα τη μεταμοντέρνα κριτική του λογοτεχνικου κειμένου, είναι εύκολο να διαπιστώσουμε ότι η περίφημη "θέση" περί "πανσημίας" του λογοτχνκ. κειμν., δηλαδή περί "άπειρων" -κυριολεκτικά- αναγνώσεων και ερμηνειών, είναι απλά ανόητο, αφού ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορεί να εκληφθεί είναι οι πολλαπλές -πάρα πολλές ενδεχομένως, αλλά οπωσδήποτε πεπερασμένες- ερμηνείες. Μα αυτό δεν είναι παρά η πολυσημία, που ο μοντερνισμός έχει προ πολλού υιοθετήσει ως τρόπο προσέγγισης του λογτχνκ. κειμν. (Είναι χαρακτηριστικό της αντίφατικότητας της μεταμοντερνας θεωρίας και σκέψης, το ότι ο ίδιος το Ντερριντά, ο οποίος "παραναγιγνώσκει" κατά βούληση τα διάφορα κείμενα, απειλεί με μήνυση εκδοτικό οίκο, γιατί ο μεταφραστής δεν αποδίδει πιστά το νόημά του!)
Θα μπορούσαμε να μιλάμε ώρες για τα επιμέρους σημεία αυτών των θεωριών. Για να μην κουράσω, λέω μόνο ότι αν καλοπροσέξουμε βλέπουμε ότι ο μεταμοντερνισμός δεν έχει συνεισφέρει τίποτα καινούριο, γιατί και αυτά που υποτίθεται ότι είναι "παιδιά" του, όπως το παράδειγμα που ανέφερα, ή η επικέντρωση στο απλό και καθημερινό, ή η χρήση ευτελών υλικών (στα εικαστικά) κλπ. διόλου δεν αποκλείονταν από το μοντερνισμό, αντίθετα. Θέλω να πω καταλήγοντας ότι ο μοντερνισμός καθόλου δεν αποτελεί "χθες" όπως λέει και ο Διονύσης, αλλά αντίθετα είναι ακόμη ολοζώντανος και είναι το ρεύμα μέσα στο οποίο κινείται όλη η σύγχρονη καλλιτεχνική παραγωγή, ακριβώς επειδή είναι αυτός που άνοιξε διάπλατα όλες τις δυνατότητες καλλιτεχνικής έκφρασης. Μεγαλύτερη ελευθερία απ' όση έδωσε δεν μπορεί να υπάρξει. Υπερλεξιστές, εικονιστές, videoart, εννοιολογική τέχνη, τα πάντα, εντάσσονται στο μοντερνιστικό κίνημα.
(πολύ χαίρομαι γι' αυτή τη συνάντηση-συζήτηση-γνωριμία
την καλημέρα μου:)
Κι εγώ χαίρομαι, και για τη «συνάντησή» μας αλλά και τη κουβέντα που κάνουμε πάνω σε θέματα που είναι φανερό μας ενδιαφέρουν και τους τρείς..
Να πω αρχικά πως η εννοιακή τέχνη κάνει την εμφάνισή της στα τέλη της δεκαετίας του ΄60 (όχι πως δεν υπάρχουν και προγενέστερα ψήγματα όπως και σε όλα τα κινήματα) και πιό συγκεκριμένα απο τη γαλλική ομάδα τεσσάρων καλλιτεχνών, γνωστή σαν ομάδα ΒΜΡΤ,και μετά την έκθεση του Μπερντ και της Μπέχερ σε μουσείο στη Γερμανία, έρχεται κυριαρχικά στο προσκήνιο.
Είχε προηγηθεί ο νέος ρεαλισμός και ο επαναπροσδιορισμός του readymade το 1960,η αμερικάνικη ποπ αρτ,τα χάπενινγκς,το κίνημα fluxus,ο μινιμαλισμός, η arte povera, και στη δεκαετία του 1970, η αναθέρμανση της εννοιακής τέχνης που στην ουσία σηματοδοτείται η αποδοχή της στην ευρώπη-μετα τις ΗΠΑ.
Μόνο στα 1977 και αφου είχε προηγηθεί η έκθεση του «βασιλιά Τουτ» στη Ν.Υόρκη,σε μιά έκθεση («εικόνες») προσδιορίζεται μιά ομάδα νέων καλλιτεχνών που οι στρατηγικές και η πρωτοτυπία τους προωθούν την έννοια του Μεταμοντερνισμού στη τέχνη.
Τα γράφω αυτά,και με τέτοια συμπύκνωση που δεν θα την τολμούσα ποτέ παρά μόνο για την ανάγκη ενός μηνύματος αφου δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά,για να πω πως αναφερόμουν στο δεύτερο μηνυμά μου, στη περίοδο που σχηματικά μπορεί να οριοθετηθεί απο την αρχή της δεκαετίας του ΄80 και μετά που ας πουμε αφορά τη μεταμοντερνιστική εποχή..
Για το πριν - χρονικά , και για τα κινήματα που ανέφερες και ανέφερα πιό πάνω , μόνο αρνητική στάση δεν θα είχα (με μια εξαίρεση για την ποπ αρτ) γιατί όλο το φάσμα του μοντερνισμού στη τέχνη είναι αυτό που κυρίως με αφορά αισθητικά . Φυσικά όλες οι μετέπειτα εκδοχές του μοντερνισμού που σχηματικά εντάσσονται στο μεταμοντέρνο, έχουν τη βάση τους στην ελευθερία της έκφρασης και των μέσων που άνοιξε ο μοντερνισμός, αλλά πολλές απο αυτές στην υπερβολή τους και με την απουσία υπόβαθρου άγγιξαν τα όρια του χυδαίου κατα τη γνώμη μου. Αν προλάβω αύριο,και αν έχετε κι εσείς την υπομονή,θα αναφερθώ σε τάσεις του μεταμοντέρνου.
(αναφέρομαι στη ζωγραφική και όχι στη λογοτεχνία και την ποίηση που είστε πολύ πιό αρμόδιοι απο μένα για να μιλήσετε, αν και ό,τι σε γενικές γραμμές συμβαίνει στη τέχνη, την αφορά σε όλο της το φάσμα..)
:-)
Αγγέλα θα συμφωνήσω ότι πολλές από τις "ευρεσιτεχνίες" του μεταμοντερνισμού δεν είναι τίποτε περισσότερο από ...μπαρούφες ολκής.
Πανσημίες, διακειμενικότητες κλπ.
Είναι θλιβερό που διανοούμενοι ασχολούνται τόσο ένθερμα με λιγότερο σημαντικά θέματα και μάλιστα διυλίζοντες τον κώνωπα και καταπίνοντες την κάμηλο.
Αν και για να είμαι δίκαιος ο Ντερριντά έχει γράψει και μερικά ενδιαφέροντα πράγματα, αλλά μιλώντας συνολικά, ο μεταμοντερνισμός είναι μάλλον ένα πάντοτε άδειο δίχτυ , ριγμένο μάλιστα όχι στη θάλασσα αλλά πάνω στο ίδιο το καίκι...
Ερμία, σ' ευχαριστώ και για αυτή την κατάθεση απόψεώς σου, με εκπλήσσουν πάντοτε οι γνώσεις σου και οι αναλυτικές ικανότητές σου πάνω στα της τέχνης και δη της σύγχρονης.
Για να πω την αμαρτία μου, η pop art μου αρέσει αρκετά, τουλάχιστον μερικοί από τους εκπροσώπους της, όμως οκ, γούστα είναι αυτά..
Θα περιμένω με μεγάλο ενδιαφέρον την αναφορά σου σε τάσεις του μεταμοντερνισμού.
Διονύση, θα ..επιχειρήσω την περιγραφή όσο κι αν είναι παρακινδυνευμένη αφού θα είναι «λίγη» και γενικόλογη..
Κατά τη γνώμη μου (πάρε την εντελώς αδόκιμη) η μεταμοντερνιστική εποχή αρχίζει με τη κυριαρχία της φωτογραφίας και την ταυτόχρονη αμφισβήτηση της χρήσης της . Στις αρχές του ’80 ανοίγει στη Ν.Υόρκη μιά γκαλερί, η Metro Pictures γεμάτη με φωτογραφικά εκθέματα νέων καλλιτεχνών που ήταν αντίθετοι με την καλλιτεχνική φωτογραφία (που οι αρχές της συνδέονται περισσότερο με τη ζωγραφική) και τη φωτογραφία των μέσων ενημέρωσης που παρήγαγε εντυπώσεις συναίνεσης στις ειδήσεις, και καταναγκασμού στη χρήση της στη διαφήμιση. Πολλοί καλλιτέχνες που είχαν ασχοληθεί με την εννοιακή τέχνη στη δεκαετία του ΄70, αντιμετώπιζαν τη φωτογραφία σαν «σειριακή» εικόνα, σαν πολλαπλό ομοίωμα, σαν αναπαράσταση που δεν ήταν αποτύπωση της πραγματικότητας.Κάποιοι δοκίμασαν την εφαρμογή της ακόμα και στο στήσιμο της πρώτης σελίδας , της εφημερίδας The Sun.
Aν έχεις χρόνο ψάξε φωτογραφίες του Ρίτσαρντ Πρινς, του Μπέργκιν και της Μάρθα Ρόσλερ. Γενικά υπάρχει μιά πολιτική ουδετερότητα αν και υπάρχουν εκπρόσωποι της τέχνης που οι φωτογραφικές πρακτικές τους υιοθετουν μια ακτιβιστική και παρεμβατική προσέγγιση της «πραγματικότητας».
Στα μέσα της δεκαετίας του ’80, δημοσιεύτηκε απο τον Jameson ένα δοκίμιο με τίτλο «μεταμοντερνισμός ή η πολιτιστική εκδοχή του ύστερου καπιταλισμού» που στην ουσία προεκτείνει τον διάλογο και στην αρχιτεκτονική και στη πολιτιστική πολιτική. Μιά γενική ιδέα να δώσω, επικεντρώνεται στη τότε ιδέα που πρωτοεμφανίστηκε μετά τον πρώτο πόλεμο ,τον καταναλωτικό καπιταλισμό. Κατά τον Τζέιμσον, οι θεαματικές εικόνες που συνδέονται με τη μεταμοντέρνα έκφραση, στα περιοδικά, στις ταινίες, στη τηλεόραση και στο διαδίκτυο, που σπάνια αντιπροσωπεύουν κάτι πταγματικό, απηχουν τη πολιτιστική λογική μιάς οικονομίας που καθοδηγείται απο την καταναλωτική επιθυμία.
Υπήρξαν πολλές αντιδράσεις μοντερνιστών, νεωτεριστών και άρχισε μιά ολόκληρη κουβέντα για το τι σημαίνει «μεταμοντερνισμός» στη τέχνη, όλα αυτά στις ΗΠΑ και εν μέσω προεδρίας Ρήγκαν..Στο απόγειο ο (νεο)συντηρητισμός στην πολιτική, με επιστροφές στη θρησκεία και την οικογένεια και στη πατρίδα και δεν συμμαζεύεται..Στη τέχνη ένα μεγάλο κομμάτι της συντασσόταν και ένα άλλο μαχόταν με τον μετα-στρουκτουραλισμό που αμφισβητούσε την επάνοδο σε όλα τα παραπάνω και όχι μόνο αυτό φυσικά, αμφισβητούσε και τη προέλευση αυτής της επανόδου.
Δυό τάσεις επομένως, «ο νεοσυντηρητικός μεταμοντερνισμός» (που θέλει αρκετά κατεβατά για να αναλυθεί και στη τέχνη και στην αρχιτεκτονική) και ο «μεταστρουκτουραλιστικός μοντερνισμός» που θέλει άλλα τόσα..γελάω
Σταματάω όμως εδώ γιατί δεν αξίζει να λέω ..μεγαλόσχημες λέξεις χωρίς να δείχνω την ουσία της- δηλαδή τα ίδια τα έργα των καλλιτεχνών..
Το ήξερα απο την αρχή πως θα ..νικηθώ κατα κράτος . Στο μέλλον θέλω να γράψω γι αυτά και στο δικό μου μπλογκ, έστω κι αν οι μόνοι αναγνώστες είμαστε δυο-τρείς γι αυτά τα θέματα..Αλλά θα χρειστεί και χώρος και χρόνος. θέλω να σ΄ευχαριστήσω που με τα κείμενά σου με κάνεις ν΄ανατρέχω σε σημειώσεις και φωτογραφίες λίιιγο ξεχασμένες που όμως ζωντανεύουν στο μυαλό πολύ έντονα
:-))
Ερμία, σ' ευχαριστώ πολύ για την ευγένειά σου να καταθέσεις όλα αυτά τα πράγματα.
Είμαι σίγουρος ότι θα τα βρουν πολύ ενδιαφέροντα τόσο οι οπαδοί του μεταμοντερνισμού όσο και οι σκεπτικιστές και οι επικριτές.
Να είσαι καλά, χαίρομαι για την ωραία συζήτηση που διεξήχθη εδώ.
Post a Comment