Pete Namlook - Subharmonic Interference, Interference Berlin (1994)

Όμορφο, παράδοξο, και με τον τρόπο του απρόβλεπτο έργο από έναν πολύ καλό συνθέτη ηλεκτρονικής μουσικής. Ηχογραφημένο "ζωντανά" στο Interference Festival του 1994.

A TRIBUTE TO BANAFSHEH SAYYAD

Όχι και τόσον παράδοξο, όσον  θα μπορούσε να φανεί σε μια "τυπική" ή επιφανειακή θεώρηση: η Banafsheh Sayyad πριν διαπρέψει στους μυστικιστικούς sufi χορούς του Ιράν, ήταν φανατική ακροάτρια και οπαδός  της μοντέρνας κλασσικής μουσικής του 20ού αιώνα. Όπως λέει η ίδια σε μια συνέντευξή της στο "Hagalla Magazine":

"... I was more into modern classical music. The 20^th century modern classical music.

...Strawinski, Schönberg, Alban Berg. I actually lived in Vienna and I went to all these concerts where they played contemporary classical music."

Η πρωτοπορία του 2οού αιώνα είχε κάποιες φορές πολύ καλές σχέσεις με τις αρχαίες, εθνολογικές κουλτούρες. Σίγουρα όχι πάντα ευδιάκριτες ή άμεσες σχέσεις: η συμβατική λογική μπορεί να "δει" μόνον ευθύγραμμες εξελίξεις στην κουλτούρα και όχι "επιστροφές", "ενσωματώσεις" και "υπερβάσεις." Για την συμβατική λογική υπάρχουν μόνο "ρεύματα" και "τάσεις" που αενάως παραχωρούν την θέση τους το ένα στο άλλο.

Ο χορός της Banafsheh είναι η ζωντανή διάψευση κάθε συμβατικής λογικής. Μέσα από αυτόν, το αρχαίο (και με μίαν ορισμένη "sufi" έννοια το ισλαμικό) Ιράν εμφαίνεται αναπάντεχα "ζωντανό" στις πρώτες διαδρομές του 21ου αιώνα. Πρόκειται για μια έκφραση τέχνης που πατώντας σε πολύ παλαιές κληρονομιές κατορθώνει εν τούτοις να φαίνεται και να είναι απόλυτα "σύγχρονη".

Αυτή η γυναίκα εκφράζει και αναγγέλλει με τον τρόπο της ένα καλλιτεχνικό δια-τοπικό όραμα: η μείξη των εθνών και των αιώνων επισυμβαίνει με τέτοιο τρόπο ώστε να μην διαλύονται σε μιαν αφηρημένη ενότητα χωρίς μέρη, αλλά σε μια πολύ συγκεκριμένη ενότητα: 
τα "μέρη" διέρχονται το ένα το άλλο καταλαμβάνοντας περιστασιακά το ένα την θέση του άλλου, δίχως να ορίζονται πια από σύνορα και πατρίδες. Ακόμα, δίχως πλέον να υποχρεώνονται να λογοδοτούν σε μιαν "αόρατη" πολιτισμική αρχή ή δόγμα.

  

Κάθε πνευματική "γραφειοκρατία" και μονόπλευρη "ευρωπαϊκή" ιδέα για τον πολιτισμό, καταρρέει μονομιάς στον ακραία μυστικιστικό, λυτρωτικό χορό μιας Ιρανής που με μεγάλο πάθος ζωής και τέχνης ενσαρκώνει την  Άρτεμη και την Αφροδίτη ταυτόχρονα, κάτω από την "ατμόσφαιρα" των στίχων του μεγάλου Sufi ποιητή Τζαλλαλεδίν Ρούμι. Ο Ρούμι, εκτός των άλλων, είναι ο αγαπημένος ποιητής της χορεύτριας-χορογράφου Banafsheh.

 

Αξίζει όμως να σημειωθεί ακόμα πως μέσα από την τέχνη της Banafsheh Sayyad η μυθολογία (πρωτίστως η ιρανική αλλά και γενικώτερα η ινδοάρεια μυθολογία) φεύγει πλέον από τον άχαρο ρόλο μιας "σκοτεινής" παρακαταθήκης που τροφοδοτεί την δυτική κουλτούρα απλά με "παραδείγματα".   
Η μυθολογία μέσα από τον φλεγόμενο ερωτικό-μυστικιστικό χορό του φλεγομένου από πάθος κορμού της Banafsheh, από απλό "αρχετύπο" καθίσταται πάνω απ' όλα "πρότυπο" καθολικού βιώματος για την ανθρωπότητα.

Η κίνηση είναι διττή: η ενότητα του καλλιτέχνη με την αρχέγονη, μυστική πηγή της ζωής, αλλά και ταυτόχρονα το "μήνυμα" προς μια καλλιτεχνική διατοπία, πέρα από σύνορα, πέρα από "παραδόσεις". Εξηγεί η ίδια, πάλι στο "Hagalla Magazine":

"... I want to have the combination of the soft and the very earthy. My foot is on the ground. Sometimes in the classical Persian dance it is all about going up. But I don’t believe that there is a going up without a going down. So I combine them."

Going down πίσω στην γη, πτώση προς έναν κόσμο που αξίζει επιτέλους να ζει χωρίς σαχλαμάρες, έχθρες, γελοίες "καρριέρες" σε αδιέξοδες, παρακμιακές εποχές όπως η σημερινή. Ένας κόσμος για τον οποίον θα αρκούσε λίγη τόλμη για να ξεφύγει από παντελώς βλακώδη δεσμά αιώνων και αιώνων.

Και ο μυστικιστικός χορός της Banafsheh Sayyad καταπολεμά πρωτίστως αυτό: τα ανθρώπινα "αγκυλώματα" του μυαλού, τις προσκολλήσεις σε πίστεις και ιδέες (πολιτικές ή θρησκευτικές), την βλακεία των "υπνωτισμένων" που μιλάνε από το πρωί ως το βράδυ και λένε περιττά πράγματα, τη στιγμή που μια κινησιολογία-χορογραφία (όπως αυτής της γυναίκας) λέει τα πάντα.  

 

ΝΙΚΟΣ ΣΚΑΛΚΩΤΑΣ: "Κονσέρτο για Κοντραμπάσο και Ορχήστρα" (1942) - Δύο ιστορικά κονσέρτα για κοντραμπάσο

Το κοντραμπάσο δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα συνηθισμένο ως επιλογή σολιστικού οργάνου σε ένα ορχηστρικό κονσέρτο.  Τα πρώτα κονσέρτα του είδους άρχισαν να εμφανίζονται κατά την μέση και ύστερη "κλασσική" περίοδο, όπως για παράδειγμα το σχετικό κονσέρτο του Johannes Matthias Sperger (στο οποίο θα αναφερθούμε κατωτέρω) αλλά και άλλα.

Το  "Κονσέρτο για Κοντραμπάσο και Ορχήστρα" του μεγάλου Έλληνα συνθέτη Νίκου Σκαλκώτα, έργο του 1942 (οπότε και εγράφη το άλλο αριστούργημά του, "Η Επιστροφή του Οδυσσέα"), είναι ένα από τα τελειότερα του είδους, αν μου επιτρέπεται η προσωπική γνώμη.

Θυμάμαι ακόμα την έκπληξή μου όταν το πρωτοάκουσα μια φορά κι έναν καιρό: έργο απίστευτα δυναμικό και πρωτοποριακό για τα μέτρα (και) της εποχής του, στο γνωστό στυλ του συνθέτη που συνδυάζει δωδεκαφθογγισμό και επιλεγμένη τονικότητα αλλά και την  ικανότητά του να κάνει τα πιο "κραυγαλέα" διαφωνικά διαστήματα να φαντάζουν ως ό,τι πιο "ισορροπημένο"! Έργο ακόμα τόσον "σκοτεινό" όσον και η εποχή που εγράφη.

Οι φόρμες γρήγορες, σχεδόν αγχωτικές με ξαφνικά νευρώδη ξεσπάσματα σε κάποιες στιγμές ενώ σε άλλες κάνει την εμφάνισή του ένας πλάγιος και θλιμμένος "λυρισμός"  που "διαμορφώνεται" ή "ανασυντίθεται" από την δωδεκαφθογγική τεχνική σε αίσθημα εν πολλοίς "απροσδιόριστο", σχεδόν μεταφυσικό μιας εποχής που μαινόταν στον πόλεμο και το χάος.

Ο Σκαλκώτας ήταν ιδιοφυία, το δίχως άλλο. Ακούστε το Κονσέρτο για Κοντραμπάσο και Ορχήστρα, και όσοι δεν έτυχε ποτέ να ασχοληθείτε με το έργο του, πιθανώς να το αντιληφθείτε.

Δεν κατέστη δυνατόν να μεταφέρω εδώ κάποιο σχετικό βίντεο του κονσέρτου, γιατί δεν το βρήκα πουθενά στο youtube. Αναγκάζομαι λοιπόν να το ανεβάσω από το δικό μου hard drive, και έτσι μπορείτε να το ακούσετε από το player του ιστολογίου (μπορείτε φυσικά να πατήσετε το stop του player, σε περίπτωση που θελήσετε να ακούσετε τα δύο βίντεο που ακολουθούν). 
Ο Νίκος Χριστοδούλου διευθύνει την Συμφωνική Ορχήστρα της Ισλανδίας με σολίστ την Þóra Einarsdóttir.

Αξίζει, ωστόσο, μιας και αναφερθήκαμε στο σχετικό έργο του Σκαλκώτα, να αναφερθούμε και σε δύο ιστορικά πλέον έργα του είδους.

Το πρώτο είναι το "Κονσέρτο για Κοντραμπάσο και Ορχήστρα" του Αυστριακού συνθέτη της "κλασσικής" περιόδου  Johannes Sperger (1750-1812), 

και το δεύτερο, το σχετικό κονσέρτο του πολύ σημαντικού Τσέχου συνθέτη της ιδίας περιόδου Václav Pichl (1741-1805).

Έργα έξοχα και τα δύο, με όλον τον δυναμισμό και την ορμή μιας νέας περιόδου που ανοιγόταν τότε στην δυτική μουσική, μέσα σε μεγάλες και ιστορικές ανακατατάξεις στην ευρωπαϊκή ήπειρο. 
 
                               

TARI PENDET DARI (Bali, Indonesia)

Η μείζων ανθρωπολογική/εθνολογική (αλλά και "μελλοντολογική"!) σημασία των gamelan χορών του Μπαλί στην Ινδονησία είναι κάτι που διαφεύγει κατά πολύ από την μέση αντίληψη της δυτικής κουλτούρας, στο βαθμό που η τελευταία αδυνατεί τις περισσότερες φορές να δει σε αυτούς κάτι πέρα από ένα "παραδείσιο", προ-ταξικό παρελθόν της ανθρωπότητας, μοίρα του οποίου δεν είναι παρά να αποβαίνει μια απλή τουριστική αττρακσιόν σε συνθήκες παρόντος  (προσωπικά δεν θα έβρισκα τίποτε κακό σε αυτό, αλλά φυσικά και τίποτε δεν θα μπορούσε να "εξαντληθεί" εκεί).

Βλέπει δηλαδή στους χορούς του Μπαλί πάντα ένα "παρελθόν", πάντα κάτι που υπενθυμίζεται και κοινοποιείται προς εμάς από πολύ πίσω στον χρόνο, και αυτό είναι σφάλμα μεγίστης σημασίας, τη στιγμή που ένα "μέλλον" στους χορούς του Μπαλί είναι κάτι περισσότερο από ευδιάκριτο.

Δεν θέλω να γράψω περισσότερα αυτή τη στιγμή, ήδη αυτόν τον καιρό καταπιάνομαι με μια δοκιμιακή-ποιητική εργασία πάνω στην gamelan  κουλτούρα και τους χορούς των νήσων Μπαλί και Ιάβα (μιας και είμαι συστηματικά ασχολούμενος από ερευνητική/θεωρητική άποψη επί χρόνια), τόσον από συνολική άποψη όσον και από ειδικότερη, από την άποψη δηλαδή μιας θέσης που θα έχουν στο μέλλον, σε μια κατ' ευχήν πολύ πιο ενδιαφέρουσα "κατάσταση πραγμάτων" στον κόσμο.

Περιορίζομαι, λοιπόν, προς το παρόν, σε μια πρώτη "γεύση"-δείγμα ενός κειμένου που θα παρουσιαστεί στο παρόν ιστολόγιο εν καιρώ.

Πρόκειται για "pendet" χορό: χορό καλωσορίσματος των επισκεπτών-θεατών μιας παράστασης, χορό ακόμα "εξαγνισμού" και "καθαρισμού" του θεατρικού χώρου, αλλά επίσης, -και σε ένα από τα ωραιότερα στιγμιότυπα του χορού-, κάλεσμα προς τα "πνεύματα" για να έλθουν να παρακολουθήσουν την παράσταση (...χωρίς εισιτήριο φυσικά!).

Μπορείτε να δείτε τον χορό στο  βίντεο που παρατίθεται άνω.