ΕΝΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ AVANT-GARDE ΣΤΗΝ ΜΟΥΣΙΚΗ

Εξ αρχής θα πρέπει να πω πως δεν θεωρώ κατ' ανάγκην "κακή" την αρνητική στάση απέναντι στην μουσική avant-garde του 20ού αιώνα. Το ανθρώπινο αυτί είναι συνηθισμένο, προσαρμοσμένο αν θέλετε, στην τονική μελωδία επί αιώνες. Κατά συνέπεια, δεν πρέπει να φαίνεται στους φίλους της avant-garde απίθανη μια τέτοια άρνηση από σημαντικό μέρος των ακροατών της ευρύτερης κλασσικής μουσικής ή και γενικώτερα των ανθρώπων της κουλτούρας. 

Προσωπικά, προτιμώ έναν ειλικρινή αρνητή της μουσικής κατεύθυνσης που πήρε σε μεγάλο μέρος ο 20ός αιώνας, παρά έναν αστόχαστο και άκριτο θαυμαστή της, που απλά θέλει εν προκειμένω να "διαφοροποιείται" χωρίς να κατανοεί ακριβώς τον λόγο.

Είναι σίγουρα "δύσκολο", ή τουλάχιστον, όχι ακοπίαστο να πέσει κανείς ξαφνικά "απότομα" από τον ύστερο ρομαντισμό του 190υ αιώνα και των αρχών του 20ού αιώνα (ο οποίος σε πολλές περιπτώσεις συνεχίστηκε και αρκετά μετά...) και την "Νέα Συμφωνία" που εκκίνησε τόσον ιδιοφυώς ο Hans Rott και εν πολλοίς διεκπεραίωσε ο Mahler,  στον "δωδεκαφθογγισμό" της Δεύτερης Σχολής της Βιέννης, λίγο πιο πριν, στον "πόλεμο κατά της μελωδίας" που εκκίνησε ο πρώτος πραγματικά μοντέρνος συνθέτης του περασμένου αιώνα, Edgard Varèse, ή στις ιδιότροπες μίξεις τονικότητας-ατονικότητας-σειραϊσμού ενός Olivier Messiaen ή ενός Egon Wellesz. Πιθανώς ακόμα πιο δύσκολο, να δεχθεί ακουστικώς την μεταπολεμική μουσική, τον Cage, τον Stockhausen, τον Ξενάκη και τόσους άλλους.

Αλλάζει εδώ, η σύνολη νοοτροπία πρόσληψης ενός μουσικού έργου, και αυτό δεν είναι εύκολο και αρκετές φορές ούτε καν εξ αρχής επιθυμητό από ένα σημαντικό μέρος του κόσμου που ασχολείται με την μουσική. Σε αυτή την περίπτωση, καλείται περισσότερο να εκτιμήσει το έργο τέχνης η διανοητικότητα του ανθρώπου ή το ασυνείδητό του και όχι ο αναμνησιολογικός εθισμός στην τονικότητα, καλής ή κακής ποιότητας από την πλευρά του ακροατή δεν έχει εδώ σημασία.

Ανάλογα ή "συγγενή" φαινόμενα στις άλλες τέχνες, σίγουρα διαπιστώνονται: στην ζωγραφική για παράδειγμα με τον αφηρημένο εξπρεσσιονισμό, στην πεζογραφία αρκεί να θυμηθούμε τους σουρρεαλιστές ή τον Τζόυς κ.ά. Εν μέρει και μόνο μπορεί να βρει κανείς κάτι ανάλογο στην ποίηση:  σίγουρα ο Trackl, o Pound σε αρκετά, ο Eliot σε κάποια σημεία του, ο Paul Celan και ασφαλώς αρκετοί άλλοι. Η ποίηση, έτσι κι αλλιώς, τελείται συνήθως σε μη-ορθολογικό "έδαφος" και από αυτή την άποψη δεν χρειάστηκε ίσως θεαματικές "μεταμορφώσεις" κατά την μοντερνική περίοδό της. Βέβαια, αυτό είναι πολύ σχετικό.

Όπως και να έχει, και μιλώντας για την μουσική, προσωπικά είμαι λάτρης της μπαρόκ και ρομαντικής περιόδου, όμως αγαπώ και τα έργα αρκετών καλλιτεχνών  της avant-garde. O Messiaen (avant-garde με μια πολύ ευρεία ή προσωπική έννοια), Ο Stockhausen (κυρίως τα πιο ύστερα "ηλεκτρονικά" έργα του καθώς, βέβαια, και η μνημειώδης όπερα του "Licht" που πάει πολύ πέρα από οποιαδήποτε avant-garde...), ο Lighetti, κ.ά. είναι από τους πλέον αγαπημένους μου συνθέτες, γενικώς στην ιστορία της μουσικής.

Δεν πιστεύω, πως η avant-garde με όποιαν μορφή έσχε στην μουσική του 20ού αιώνα, μπορεί να υπάρξει σήμερα "όπως ήταν". Κάτι τέτοιο θα ήταν εντελώς αδιέξοδο, και ήδη αυτό το έχουμε παρατηρήσει σε αρκετά έργα νεώτερων συνθετών που αδυνατούν να ξεφύγουν από τα πλαίσια των μόλις περασμένων δεκαετιών.

Πρέπει να "ενσωματωθεί" λοιπόν σε κάτι άλλο. Πρέπει, δηλαδή, να υπάρξει εν μέρει και κατά κάποιο τρόπο μια εκ νέου "προσέγγιση" σε ένα παρελθόν της ιστορίας της μουσικής (μπαρόκ, αμιγώς κλασσική περίοδος, ρομαντισμός πρώιμος και ύστερος κλπ - αυτό μπορεί να το κρίνει ο εκάστοτε δημιουργός), και εν όλω μια υπέρβασή της ταυτόχρονα. 

Υπέρβαση, η οποία θα είναι όμως ιδωμένη και μέσα από την πολύτιμη εμπειρία της avant-garde του 20ού αιώνα. Επειδή δεν μπορεί κανείς να παραστήσει ότι δεν υπήρχε, δεν μπορεί να την διαγράψει από την τέχνη, είτε του αρέσει προσωπικά είτε όχι. Υπήρξε και "άνοιξε δρόμους", έστω και αν το κόστος γι' αυτό δεν ήταν ασήμαντο (κυρίως όσον αφορά την πληθυσμιακή απήχηση αυτής της μουσικής).

Όπως και να έχει, δεν μπορούμε να ξανακούσουμε πια έναν συνθέτη να γράφει έργα για "προετοιμασμένο πιάνο" με τρόπο ανάλογο που το έκανε ο John Cage. Δεν μπορούμε όμως να υποκριθούμε από την άλλη πως η μουσική του Cage δεν υπήρξε ποτέ. Κυρίως, θα ήταν αδύνατον να δούμε σήμερα έναν συνθέτη να γράφει συμφωνικά στο απόλυτα ρομαντικό στυλ του Dohnanyi (δεν επιλέξαμε τυχαία αυτό το όχι και τόσο "μακρινό" -συγκριτικά- παράδειγμα ενός πολύ σημαντικού δημιουργού).

Η "σύνθεση" εδώ (με την πλευρά του "μέλλοντος" όμως να βαραίνει πιο πολύ), είναι πάντα ο μεγαλύτερος εγγυητής μιας προσδοκούμενης ποιότητας σε παρόν και μέλλον, αν μπορούμε να το πούμε έτσι.

Και ασφαλώς, όχι μόνον στην μουσική.

ΥΓ1. Μπορείτε, όσοι ενδιαφερόμενοι, να διαβάσετε επ' αυτού του θέματος και ένα παλαιότερο αναρτημένο κείμενο στο παρόν ιστολόγιο με τίτλο "Avant-garde και κοινό". 
Εκεί κάνουμε μια απόπειρα να εντοπίσουμε τις αιτίες και αφορμές της έκρηξης της avant-garde στον 20ό αιώνα.

ΥΓ2. Επίσης, μπορείτε να ακούσετε στο βίντεο που παρατίθεται στην αρχή του κειμένου, ένα πραγματικά σπουδαίο έργο: το "Intègrales" του Edgard Varèse, με τον Pierre Boulez να διευθύνει το Ensemble InterContemporain.