Our meddling intellect
Mis-shapes the beauteous forms of things:—
We murder to dissect.
(William Wordsworth, από το ποίημα "The Tables Turned", - "Lyrical Ballads")
Γλυκειά είναι η γνώση μοναχά που η Φύση ορίζει·
ο νους μας που παντού επεμβαίνει
την όψη την εξαίσια των πραγμάτων ασχημίζει :
ό,τι ανατέμνει αυτός, πεθαίνει.
(απόδοση των στίχων στην ελληνική:
Κώστας Κουτσουρέλης)
_____
ή αλλιώς,
ΓΙΑΤΙ ΕΝΑΣ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΣ ΑΓΓΛΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΕΙ ΜΙΑ ΣΤΟΧΑΣΤΙΚΗ "ΙΣΟΠΕΔΩΣΗ" ΣΕ ΤΕΣΣΕΡΕΙΣ ΣΤΙΧΟΥΣ ΤΟΥ
Ο ανθρώπινος νους και η Φύση δεν είναι κατ' ανάγκην αλληλοαποκλειόμενες, ή εχθρικές μεταξύ τους, υποστάσεις. Σε τελική ανάλυση, είναι η ίδια η Φύση που προσπαθεί να αλλάξει τον εαυτό της μέσω της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η οποία δραστηριότητα υπαγορεύεται, φυσικά, από τα νοητικά περιεχόμενα του εκάστοτε δρώντος.
Στο κάτω κάτω "η γνώση μοναχά που η φύση ορίζει" είναι μια αφαίρεση χωρίς περιεχόμενο. Πώς την "ορίζει" από μόνη της ακριβώς αυτή την "γνώση" ; Αδύνατον να συμβεί αυτό, ακόμα και στις πιο φαινομενικά "άμεσες" περιπτώσεις χωρίς την ύπαρξη ενός διαμεσολαβητή, που είναι ο νους, και δίνει το περιεχόμενο σε αυτή την "γνώση".
Λέμε: "την άνοιξη η Φύση αναγεννάται" και το θεωρούμε αυτό ως ένα παράδειγμα, ανάμεσα σε πολλά, "άμεσης" γνώσης που προσφέρει η Φύση.
Και όμως, ακόμα και αυτή η διαπίστωση, είναι διαμεσολαβημένη ήδη από "έννοιες", κατά κάποιο τρόπο προεπιλεγμένες, που υποβάλλουν ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο σε αυτή τη "γνώση".
Δεν υπάρχει γνώση έξω από την γλώσσα, και η γλώσσα είναι καθαρά ανθρώπινη διαμεσολαβητική δυνατότητα, όχι κάτι το άμεσα παρουσιαζόμενο στην Φύση.
Ακόμα και αυτή η "φυσική γνώση" , λοιπόν, είναι ήδη διαμεσολαβημένη, αλλιώς δεν δύναται να υπάρξει ως "γνώση" .
Ας πάρουμε, για παράδειγμα, ένα μεγάλο "πάρκο" σε αντιπαράθεση με μια "ζούγκλα".
Πού θα προτιμούσατε να ζείτε; ποια γνώση, σε αυτές τις δυο περιπτώσεις, είναι πιο "γλυκειά"; Αν απαντήσετε, -όπως θα απαντούσα εγώ τουλάχιστον-: εκείνη του "πάρκου", τότε ο νους και η ανθρώπινη δραστηριότητα όχι μόνο δεν "άσχήμυναν" τα πράγματα, αλλά τα ομόρφυναν κατά πολύ.
Επιπροσθέτως, άλλο "ανάλυση" και άλλο "ανατομία". Αυτά τα δύο δεν ταυτίζονται. Όπως επίσης άλλο η "σύνθεση" και άλλο μια "πρόσθεση" των εξ ανατομίας προκυπτόντων μερών.
Συχνά, είναι αλήθεια, η ανθρωπότητα πέφτει στο διπλό σφάλμα της "ανατομίας"-"πρόσθεσης", χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως δεν υπάρχει η πιο "καλή" δυνατότητα του νου, όπως περιεγράφη λίγο πιο πάνω .
Γενικώτερα, υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που το μυαλό του ανθρώπου τα κάνει χειρότερα, αλλά και κάποιες, όχι αμελητέες, που τα κάνει σαφώς καλύτερα τα πράγματα. Όμως, αυτό, είναι έτσι κι αλλιώς το νόημα της ανθρώπινης περιπέτειας, της ανθρώπινης εξορίας σε αυτό τον αναπάντεχο, μυστηριώδη κόσμο που ζούμε.
Επίμετρο:
Είναι, ασφαλώς, κοινή αντίδραση στους ανθρώπους η κάποτε και ανά περιστάσεις αιφνίδια, θυμική τάση φυγής από τον "πολιτισμό" προς την "φύση" γενικώς.
Πολλώ δε μάλλον, μια τέτοια τάση δεν θα μπορούσε παρά να φτάσει σε ένα στοχαστικό απώγειό της κατά την περίοδο του Ρομαντισμού στην ποίηση, και ένα παράδειγμα ως προς αυτό το τελευταίο, αποτελεί εν πολλοίς και η ποίηση του Wordsworth με την συχνή "φυσιολατρία" που την διακατέχει.
Ας σκεφθούμε όμως, πως η ανθρώπινη τάση φυγής προς την Φύση, όταν παρουσιάζεται, δεν έχει να κάνει με την οποιαδήποτε "Φύση" αδιακρίτως, αλλά με μια Φύση περισσότερο ή λιγότερο ήδη "εξανθρωπισμένη", μιας και δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κανείς ως συχνό το φαινόμενο "απόδρασης" σε μια ζούγκλα ή σε ένα έρημο νησί στον ωκεανό. Ως προς αυτή, λοιπόν την επιθυμία απόδρασης στην φύση, περισσότερο κατάλληλη, από την πλειοψηφία των ανθρώπων (και όχι φυσικά από ειδικούς αθλητές), θεωρείται μια εξοχική τοποθεσία ή οποιοδήποτε άλλο παρόμοιο μέρος που έχει, εν μέρει, στον έναν ή τον άλλον βαθμό υπαρκτή κάποια πρόσβαση του πολιτισμού σε αυτό, και επομένως, ομιλούμε εδώ για μια φύση ήδη αλλαγμένη σημαντικά από τον "νου".
Από μια παραπλήσια μάλιστα άποψη και η ποίηση του Wordsworth, αποτελεί σημαντικό παράδειγμα, για το πώς ο ποιητικός "νους " επεμβαίνει και όχι μόνο δεν "ασχημίζει", αλλά τουναντίον "ομορφαίνει" την Φύση, σε αυτή την περίπτωση εν στιχικώ λόγω, παρά την δεδηλωμένη θέση του ποιητικού αποσπάσματός του που απετέλεσε και την αφορμή ύπαρξης του παρόντος κειμένου· επειδή, πρόκειται, ασφαλώς, για περίπτωση μεγάλου ποιητή στην Αγγλική γλώσσα και κουλτούρα.
Κυρίως, ό,τι θα έπρεπε περισσότερο να διευκρινιστεί είναι πως σπάνια η νοητική λειτουργία του ανθρώπου, -ιδιαίτερα όταν έχει να κάνει με επεμβάσεις στον έξω κόσμο που την ακολουθεί-, διαχωρίζεται από το βουλητικό μέρος. Θα ήταν καλύτερο, προφανώς, ο Άγγλος ποιητής να "ψέξει" (αν σώνει και καλά θα έπρεπε να ψέξει κάτι σε ένα τόσο λεπτό και εξαρτώμενο από πολλούς παράγοντες κάθε φορά θέμα) την "βούληση" του ανθρώπου ως προς πολλές επιλογές του, και όχι τον "νου"· γενικώτερα, ό,τι δηλώνεται πίσω από την λατινική λέξη voluntas, και εμπεριέχει με ένα αναμφισβήτητο τρόπο, την ελεύθερη κρίση, επιθυμία, θέληση και απόφαση του ανθρώπου για ό,τιδήποτε εμπίπτει στην σφαίρα των "αλλαγών" που επιχειρεί σε αυτόν τον κόσμο.
Σημειώσεις:
1. Οι παραπάνω σκέψεις μου, εκτός από τον τίτλο επί του σχολίου και το εκτενές "επίμετρο" που προσετέθησαν εδώ, πρωτοπαρουσιάστηκαν ως σχόλιο σε σχετική ανάρτηση στην προσωπική σελίδα του κ. Κώστα Κουτσουρέλη στο facebook.
2. Μια όχι πρωτεύουσα επιφύλαξη που έχω, χωρίς σε καμμιά περίπτωση να μειώνει την προτεινόμενη απόδοση των στίχων του Wordsworth στην ελληνική που επεχείρησε ο κ.Κουτσουρέλης (ο οποίος έτσι κι αλλιώς, μας έχει συνηθίσει σε εξαιρετικές μεταφράσεις ποιημάτων), είναι η επιλογή της λέξης "νους" για το αγγλικό "intellect", ενώ είναι σαφώς προτιμώτερη εδώ, κατά την γνώμη μου τουλάχιστον, η χρήση της λέξης διάνοια. Ο διαχωρισμός εξ άλλου είναι πολύ παλιός, -και έτσι όπως πέρασε και στην αγγλική γλώσσα εκ της λατινικής- και πήρε την πιο "πάγια" μορφή του κατά την μακρά περίοδο της μεσαιωνικής σχολαστικής φιλοσοφίας. Μην θέλοντας ωστόσο να διαταράξω την συναρμογή του σχολίου με τους παρατιθέμενους στίχους του Wordsworth έτσι όπως μεταφράστηκαν, χρησιμοποιώ και εγώ κατ' ανάγκην την λέξη "νους" στο σχόλιό μου, με την μεγαλύτερη δυνατή ελεύθερη έννοια όμως, εκείνη που προσεγγίζει περισσότερο την σημασία της "διάνοιας".
2. Μια όχι πρωτεύουσα επιφύλαξη που έχω, χωρίς σε καμμιά περίπτωση να μειώνει την προτεινόμενη απόδοση των στίχων του Wordsworth στην ελληνική που επεχείρησε ο κ.Κουτσουρέλης (ο οποίος έτσι κι αλλιώς, μας έχει συνηθίσει σε εξαιρετικές μεταφράσεις ποιημάτων), είναι η επιλογή της λέξης "νους" για το αγγλικό "intellect", ενώ είναι σαφώς προτιμώτερη εδώ, κατά την γνώμη μου τουλάχιστον, η χρήση της λέξης διάνοια. Ο διαχωρισμός εξ άλλου είναι πολύ παλιός, -και έτσι όπως πέρασε και στην αγγλική γλώσσα εκ της λατινικής- και πήρε την πιο "πάγια" μορφή του κατά την μακρά περίοδο της μεσαιωνικής σχολαστικής φιλοσοφίας. Μην θέλοντας ωστόσο να διαταράξω την συναρμογή του σχολίου με τους παρατιθέμενους στίχους του Wordsworth έτσι όπως μεταφράστηκαν, χρησιμοποιώ και εγώ κατ' ανάγκην την λέξη "νους" στο σχόλιό μου, με την μεγαλύτερη δυνατή ελεύθερη έννοια όμως, εκείνη που προσεγγίζει περισσότερο την σημασία της "διάνοιας".
3. Με ένα ποίημα, ασφαλώς, δεν μπορεί να "διαφωνήσει" κανείς, - στην συγκεκριμένη περίπτωση ομιλούμε για ολόκληρο το "The Tables Turned" και όχι μόνον το παρατιθέμενο στην αρχή του άνω κειμένου απόσπασμα. Ένα ποίημα, πάνω απ' όλα, είναι αισθητικό γεγονός και όχι εξαγγελία "θέσεων".
Είναι νόμιμο, ωστόσο, το να αντιπαρατεθεί κάποιος με το όποιο "φιλοσοφικό" περιεχόμενο ενός ποιήματος ή ενός αποσπάσματός του, είτε αυτό είναι στιγμιαίο-περιστασιακό είτε μονιμότερο ως "θέση" στο έργο ενός ποιητή, και όπως κατά μεγίστη πιθανότητα θα είχε, αν εκφραζόταν ως άποψη εκτός αισθητικής και εκτός στιχικού-ποιητικού λόγου.
