yesh me-ayin και πρώτα στάδια του tzimtzum
Το tzimtzum (βλ. Μέρος πρώτο, εισαγωγή, για έναν ορισμό και εξήγησή του) ενέχει πλέον τέτοιο σημαντικό ρόλο όχι μόνο στην Λουριανική Kabbalah και την εν γένει εβραϊκή (και όχι μόνο) φιλοσοφική σκέψη, αλλά και στη σύγχρονη σκέψη, μιας και πολλοί διανοητές είδαν αρκετές ομοιότητες ανάμεσα στην σύλληψη του οραματιστή ραββίνου του Safed με τις θεωρήσεις της πιο μοντέρνας Φυσικής του 20ού αιώνα όσον αφορά την γένεση του σύμπαντος και την ex nihilo δημιουργία του κόσμου.
Είναι σημαντικό ωστόσο να κατανοήσουμε πρώτα τι είναι ayin (אין , το κενό, το τίποτα, το μη-δημιουργηθέν, το οποίο γραμματολογικά συνδέεται και ταυτίζεται με το εβραϊκό "δεν" - ayn που γράφεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο) και πόσο ασύλληπτη είναι στην πραγματικότητα η έννοιά του, προκειμένου να αντιληφθούμε πλήρως την σημασία και έκταση του tzimtzum.
Σύμφωνα με τα δόγματα της Kabbalah και την φιλοσοφία των χασιντίμ, πριν από την Δημιουργία δεν υπήρχε απολύτως τίποτα.
Ο μεγάλος στοχαστής ραββίνος της γκεονικής περιόδου, Saadia Gaon όρισε κατά τον 9ο αιώνα στο έργο του "Emunot veDeoth" (אמונות ודעות , "πίστεις και γνώμες") πως "ο κόσμος ήλθε σε ύπαρξη από το τίποτα" (אין , ayn) .
Το ayin είναι μια εξόχως δυνητική έννοια παρά το "ανύπαρκτο" περιεχόμενό της. Στην εβραϊκή σκέψη και φιλοσοφία πολλές φορές ταυτίζεται με τον ίδιο τον θεό (δηλαδή τον ανεκδήλωτο ακόμα θεό) υποδηλώντας έτσι μια πρωτότυπη έννοια και δυνατότητα μη-ύπαρξης του θεού σε ένα πλήρως θεϊστικό και μυστικό φιλοσοφικό σύστημα όπως είναι η Kabbalah.
Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο σύγχρονος διανοητής της Kabbalah, Z'ev ben Shimon Halevi:
"Ayin σημαίνει 'Όχι-Κάτι'. Το Ayin είναι πέρα από την ύπαρξη και χωρισμένο από όλα τα πράγματα. Το Ayin είναι το απόλυτο τίποτα. Δεν είναι πάνω ή κάτω, μήτε είναι ακίνητο ή κινούμενο. Το Ayin δεν βρίσκεται ή υπάρχει κάπου, επειδή "δεν είναι". Είναι άηχο, αλλά δεν είναι και σιωπή. Ούτε είναι ακριβώς ένα κενό, και ακόμα από το μηδέν της ανυπαρξίας του Ayin έρχεται σε ύπαρξη το ένα του Ayn Sof (του "δίχως τέλος" του ίδιου του θεού δηλαδή)."
(Z'ev ben Shimon Halevi, "A Kabbalistic Universe")
Κατά την διαδικασία του tzimtzum συνεπώς, είναι στην ουσία το "τίποτα" που υφίσταται μια μακροσυστολή και ολοένα υποχωρεί προς τον εαυτό του, προς το "κέντρο" του, για να αφήσει "εκκενωμένο χώρο" (חלל פנוי - khalal panui) στο "κάτι" (yesh - יש) να δημιουργηθεί.
Σε αυτή την κοσμογονική διαδικασία το Ayin προκύπτει ως Ayn Sof (אין סוף), ο ενεργής θεός δηλαδή, και Ayn Sof Ohr (אין סוף אור), το θεϊκό φως δηλαδή το οποίο εκπορεύει τις δέκα Sephiroth, οι οποίες στην ουσία συνιστούν ένα σώμα αλληλοσυνδεομένων εκπορεύσεων από την πρώτη Sephira, το Keter (כתר - που σημαίνει στην κυριολεξία "στέμμα" και είναι στη ουσία κάτι που δεν συλλαμβάνεται διανοησιαρχικά μιας και έχει να κάνει με την μυστική ρίζα του θεού που εκτείνεται από την ιδέα της ανυπαρξίας του μέχρι την απόλυτη συμπάθεια, το απόλυτο συμπάσχειν με όλα τα πράγματα του κόσμου), μέχρι την τελευταία, την πλέον "έκπτωτη", το Malkuth (מלכות - που σημαίνει στην κυριολεξία "βασίλειο" και σχετίζεται με τον υλικό, δημιουργημένο κόσμο).
Η όλη "πτωτική" διάταξη του "Δέντρου της Ζωής" (etz hayim - עץ חיים) υποδηλώνεται τόσο στην Kabbalah του Sefer Zohar όσο και σ' εκείνη του Λούρια με το "αναποδογυρισμένο" της. Το Δέντρο της Ζωής σύμφωνα με τους Εβραίους καββαλιστές φιλοσόφους έχει τις ρίζες του στον ουρανό και το φύλλωμά του στη γη.
Μια σύλληψη που με τον ποιητικό, φιλοσοφικό και συμβολιστικό της τρόπο μας παραπέμπει απευθείας στον γερμανικό αντικειμενικό ιδεαλισμό, μόνο που ο τελευταίος θα εμφανιστεί πολλούς αιώνες αργότερα.
Ακόμα, οι εκλεκτικές συγγένειες με το πρωτο-"αντικειμενικά ιδεαλιστικό" σύστημα του Πλάτωνα όσον αφορά την πρωτοκαθεδρία του πνεύματος έναντι της ύλης και την σχέση των εννοιών με τα υλικά υπαρκτά αντικείμενά τους καθώς και την "μέθεξή" τους, είναι πολλές και σημαντικές, μόνο που στον Πλάτωνα δεν υπάρχει ακόμα κάποια κοσμογονία ex nihilο.
Η όλη κοσμογονική σύλληψη του yesh me-ayin (יש מאין - "κάτι από το τίποτα") στην εβραϊκή Kabbalah και δη στην λουριανική εκδοχή της, αποτελεί ίσως την πρώτη σημαντική προσπάθεια στην ανθρώπινη ιστορία να εξηγηθεί η προέλευση του κόσμου, με τρόπο πλήρη και, ακόμα πρέπει να πούμε, όλως διανοησιαρχικό με την μέθοδο εκείνη που ορίζει σε κάθε περίπτωση μια αυστηρά λογοκρατική φιλοσοφική σκέψη, παρά την εικονοποιητική (και πλήρως ποιητική) συμβολιστική της.
Ή ακριβώς εξ αιτίας της δεύτερης, προκύπτει μια αυστηρή λογοκρατία, και αυτό είναι ένα αναπάντεχο επίτευγμα που μας άγει απευθείας στην θρυλικώς και διαιωνίως ζητουμένη ένωση ποίησης και φιλοσοφίας, εδώ πεφρασμένη μέσα από την πλέον "κοσμογονική"έκφανση και προοπτική της.
(συνεχίζεται)
Είναι σημαντικό ωστόσο να κατανοήσουμε πρώτα τι είναι ayin (אין , το κενό, το τίποτα, το μη-δημιουργηθέν, το οποίο γραμματολογικά συνδέεται και ταυτίζεται με το εβραϊκό "δεν" - ayn που γράφεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο) και πόσο ασύλληπτη είναι στην πραγματικότητα η έννοιά του, προκειμένου να αντιληφθούμε πλήρως την σημασία και έκταση του tzimtzum.
Σύμφωνα με τα δόγματα της Kabbalah και την φιλοσοφία των χασιντίμ, πριν από την Δημιουργία δεν υπήρχε απολύτως τίποτα.
Ο μεγάλος στοχαστής ραββίνος της γκεονικής περιόδου, Saadia Gaon όρισε κατά τον 9ο αιώνα στο έργο του "Emunot veDeoth" (אמונות ודעות , "πίστεις και γνώμες") πως "ο κόσμος ήλθε σε ύπαρξη από το τίποτα" (אין , ayn) .
Το ayin είναι μια εξόχως δυνητική έννοια παρά το "ανύπαρκτο" περιεχόμενό της. Στην εβραϊκή σκέψη και φιλοσοφία πολλές φορές ταυτίζεται με τον ίδιο τον θεό (δηλαδή τον ανεκδήλωτο ακόμα θεό) υποδηλώντας έτσι μια πρωτότυπη έννοια και δυνατότητα μη-ύπαρξης του θεού σε ένα πλήρως θεϊστικό και μυστικό φιλοσοφικό σύστημα όπως είναι η Kabbalah.
Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο σύγχρονος διανοητής της Kabbalah, Z'ev ben Shimon Halevi:
"Ayin σημαίνει 'Όχι-Κάτι'. Το Ayin είναι πέρα από την ύπαρξη και χωρισμένο από όλα τα πράγματα. Το Ayin είναι το απόλυτο τίποτα. Δεν είναι πάνω ή κάτω, μήτε είναι ακίνητο ή κινούμενο. Το Ayin δεν βρίσκεται ή υπάρχει κάπου, επειδή "δεν είναι". Είναι άηχο, αλλά δεν είναι και σιωπή. Ούτε είναι ακριβώς ένα κενό, και ακόμα από το μηδέν της ανυπαρξίας του Ayin έρχεται σε ύπαρξη το ένα του Ayn Sof (του "δίχως τέλος" του ίδιου του θεού δηλαδή)."
(Z'ev ben Shimon Halevi, "A Kabbalistic Universe")
Κατά την διαδικασία του tzimtzum συνεπώς, είναι στην ουσία το "τίποτα" που υφίσταται μια μακροσυστολή και ολοένα υποχωρεί προς τον εαυτό του, προς το "κέντρο" του, για να αφήσει "εκκενωμένο χώρο" (חלל פנוי - khalal panui) στο "κάτι" (yesh - יש) να δημιουργηθεί.
Σε αυτή την κοσμογονική διαδικασία το Ayin προκύπτει ως Ayn Sof (אין סוף), ο ενεργής θεός δηλαδή, και Ayn Sof Ohr (אין סוף אור), το θεϊκό φως δηλαδή το οποίο εκπορεύει τις δέκα Sephiroth, οι οποίες στην ουσία συνιστούν ένα σώμα αλληλοσυνδεομένων εκπορεύσεων από την πρώτη Sephira, το Keter (כתר - που σημαίνει στην κυριολεξία "στέμμα" και είναι στη ουσία κάτι που δεν συλλαμβάνεται διανοησιαρχικά μιας και έχει να κάνει με την μυστική ρίζα του θεού που εκτείνεται από την ιδέα της ανυπαρξίας του μέχρι την απόλυτη συμπάθεια, το απόλυτο συμπάσχειν με όλα τα πράγματα του κόσμου), μέχρι την τελευταία, την πλέον "έκπτωτη", το Malkuth (מלכות - που σημαίνει στην κυριολεξία "βασίλειο" και σχετίζεται με τον υλικό, δημιουργημένο κόσμο).
Η όλη "πτωτική" διάταξη του "Δέντρου της Ζωής" (etz hayim - עץ חיים) υποδηλώνεται τόσο στην Kabbalah του Sefer Zohar όσο και σ' εκείνη του Λούρια με το "αναποδογυρισμένο" της. Το Δέντρο της Ζωής σύμφωνα με τους Εβραίους καββαλιστές φιλοσόφους έχει τις ρίζες του στον ουρανό και το φύλλωμά του στη γη.
Μια σύλληψη που με τον ποιητικό, φιλοσοφικό και συμβολιστικό της τρόπο μας παραπέμπει απευθείας στον γερμανικό αντικειμενικό ιδεαλισμό, μόνο που ο τελευταίος θα εμφανιστεί πολλούς αιώνες αργότερα.
Ακόμα, οι εκλεκτικές συγγένειες με το πρωτο-"αντικειμενικά ιδεαλιστικό" σύστημα του Πλάτωνα όσον αφορά την πρωτοκαθεδρία του πνεύματος έναντι της ύλης και την σχέση των εννοιών με τα υλικά υπαρκτά αντικείμενά τους καθώς και την "μέθεξή" τους, είναι πολλές και σημαντικές, μόνο που στον Πλάτωνα δεν υπάρχει ακόμα κάποια κοσμογονία ex nihilο.
Η όλη κοσμογονική σύλληψη του yesh me-ayin (יש מאין - "κάτι από το τίποτα") στην εβραϊκή Kabbalah και δη στην λουριανική εκδοχή της, αποτελεί ίσως την πρώτη σημαντική προσπάθεια στην ανθρώπινη ιστορία να εξηγηθεί η προέλευση του κόσμου, με τρόπο πλήρη και, ακόμα πρέπει να πούμε, όλως διανοησιαρχικό με την μέθοδο εκείνη που ορίζει σε κάθε περίπτωση μια αυστηρά λογοκρατική φιλοσοφική σκέψη, παρά την εικονοποιητική (και πλήρως ποιητική) συμβολιστική της.
Ή ακριβώς εξ αιτίας της δεύτερης, προκύπτει μια αυστηρή λογοκρατία, και αυτό είναι ένα αναπάντεχο επίτευγμα που μας άγει απευθείας στην θρυλικώς και διαιωνίως ζητουμένη ένωση ποίησης και φιλοσοφίας, εδώ πεφρασμένη μέσα από την πλέον "κοσμογονική"έκφανση και προοπτική της.
(συνεχίζεται)
