Είναι αλήθεια πως κάποτε το έργο του μεγάλου Ρώσου δημιουργού, δίνει μια χαώδη εντύπωση, καθώς από την άποψη της φόρμας εκτυλίσσεται πολύ ασυστηματοποίητα στο χρόνο και, για να το πούμε έτσι, αρκούντως ευκαιριακά, μιας και ο περισσότερος όγκος του μετά την σουίτα μπαλέττου "Firebird" (1910), εγράφη κατόπιν παραγγελίας και επί αδρά πληρωμή.
Ως εκ τούτου η εντύπωση που αποκομίζει ο ακροατής-μελετητής του Stravinsky από το έργο του είναι εντελώς "σκορπισμένη"· σουίτες μπαλλέτου από εδώ, ξεκάρφωτη μουσική δωματίου από εκεί, κονσερτίνα και χορωδιακά λίγο πιο πέρα, λείπει βέβαια ο στιβαρός συνδετικός κρίκος ενός καθαρά συμφωνικού opus και οι τρεις παντελώς ιδιότυπες συμφωνίες που έγραψε (of Psalms - In C - In 3 Movements) κάθε άλλο παρά μπορούν να καλύψουν αυτό το κενό (αν πρόκειται για κενό βέβαια), μιας και από καθαρά μουσικολογική άποψη δεν "εξέχουν" ή δεν προτάσσονται εν είδει "εμπροσθοφυλακής" του υπόλοιπου έργου του.
Περαιτέρω, και από την άποψη του στυλ και της τεχνοτροπίας, το έργο του είναι τόσο "άτακτο" και ποικιλόμορφο ώστε αδυνατεί κανείς να ορίσει το ΤΙ ακριβώς ήταν αυτός ο αναμφίβολα ιδιοφυής άνθρωπος μέσα στον 20ό αιώνα.
Ένας φολκ-πρωτομοντερνισμός στα πρώτα βήματα της καρριέρας και της διεθνούς φήμης του, η ρομαντική τονικότητα, η εποχή του νεοκλασσικισμού του (που εγκαινιάστηκε με την αριστουργηματική "Pulcinella" του 1920 σε συνεργασία με τον Pablo Picasso), οι εκλεκτικές αναφορές σε ragtime και jazz· ακόμα και αυτή η δωδεκατονική τεχνική στα χρόνια της πιο όψιμης δημιουργίας του στην Αμερική, και την οποία ως γνωστόν αποστρεφόταν επί σειρά ετών για να την υιοθετήσει αμέσως μετά τον θάνατο του Schoenberg, κάνει την αναπάντεχη εμφάνισή της σε έργα όπως το υπέροχο "Septet" (1953) και το "In Memoriam Dylan Thomas" (1954) και πολλά άλλα. Όλα αυτά λοιπόν, σε καμμιά περίπτωση δεν οριστικοποιούν μια και μόνη, ή έστω δυο συνθετικές αντιλήψεις, κατά τη διάρκεια της ζωής του.
Και όμως, η παρουσία του υπήρξε σε πολλά καταλυτική και άνοιξε καινούργιες πόρτες έκφρασης στον 20ό αιώνα, κυρίως εξ αιτίας των συνθετικών ευρεσιτεχνιών του, της άρνησής του να συστηματοποίησει την εκφραστική του opus του υπονοώντας έτσι πολλές και πρωτοφανέρωτες ελευθερίες για τον δημιουργό, και ακόμα λόγω της απαράμιλλης Αισθητικής του που τον "έσωζε" πάντα· Αισθητική υψηλοτάτου επιπέδου και προϊόν όχι μόνο μιας άρτιας μουσικής κατάρτισης, αλλά επίσης και μιας βαθειάς παιδείας του συνθέτη που εκτεινόταν σε πολλά πεδία της τέχνης, με την λογοτεχνία να ορίζει το πιο χαρακτηριστικό.
Το 1939 και με μια Ευρώπη να ετοιμάζεται να βουτήξει στην δίνη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ο συνθέτης θα μεταναστεύσει οριστικά στην Αμερική, όπου και θα παραμείνει μέχρι τον θάνατό του το 1971.
Οι φιλομοναρχικές και φανατικά αντιμπολσεβίκικες πεποιθήσεις του -που κάποτε προσέγγισαν επικίνδυνα και τον ιταλικό φασισμό- δεν θα τον εγκαταλείψουν ούτε στο έδαφος της "δημοκρατικής" Αμερικής.
Αν ο ίδιος τελικά δεν είχε μια πορεία παράλληλη με εκείνη του Ezra Pound στο πολιτικό πεδίο (και πιθανώς την ίδια άσχημη κατάληξη), αυτό οφείλεται σίγουρα στον ανυποχώρητο και αθεράπευτο κοσμοπολιτισμό του και την αγάπη του για τα ταξίδια, πράγματα που δεν θα μπορούσαν να ξετυλιχθούν παρά μόνο σε μια κλασσική αστική δημοκρατία, όσο συμπαθών και αν υπήρξε ο ίδιος του ιταλικού φασισμού αλλά και του γερμανικού ναζισμού ακόμα (όταν οι ναζί κήρυξαν την μουσική του ως "Entartete Musik", δηλαδή αποσυντεθειμένη, εκφυλισμένη μουσική, ο Stravinsky θα ξεκινούσε ολόκληρη καμπάνια για την αποκατάσταση της μουσικής του στην ναζιστική Γερμανία, την οποία άλλωστε και επέτυχε).
Το Los Angeles όπου και θα διέμενε ο συνθέτης με την γυναίκα του Βέρα, υπήρξε κατά τη διάρκεια του πολέμου και μετά, ο τόπος διαμονής πολλών αυτοεξόριστων Ευρωπαίων διανοούμενων, συγγραφέων και μουσικών, με τους οποίους γρήγορα ο συνθέτης -διανοούμενος και πολύ μορφωμένος και ο ίδιος- θα αποκτούσε φιλικές σχέσεις και θα χαιρόταν να ανταλλάσσει μαζί τους απόψεις επί σχεδόν παντός του επιστητού στην τέχνη.
Άνθρωποι όπως οι W.H.Auden, Aldous Huxley (με τον οποίο θα διατηρήσει την πιο στενή επαφή, που μεταφραζόταν σε δείπνα δύο και τρεις φορές την εβδομάδα και ατέρμονες συζητήσεις στα γαλλικά), Dylan Thomas, Franz Werfel, Thomas Mann, Otto Klemperer κ, ά, γίνανε γρήγορα μέρος της συχνότερης ή αραιότερης συντροφιάς του Ρώσου συνθέτη, ενώ διατήρησε πάντοτε μιαν "απόσταση" από τον Arnold Schoenberg με τον οποίο ήταν σχεδόν γείτονας εκείνη την εποχή στο Beverly Hills.
Οι λόγοι της "απόστασης" μεταξύ Schoenberg και Stravinsky δεν πιθανολογούνται απλώς, αλλά είναι βεβαιωμένοι πέραν πάσης αμφιβολίας -δια χειρός γραφής του Robert Craft στον οποίο και θα αναφερθούμε κατωτέρω- και οφείλονται σε μια χρόνια αντιπαλότητα μεταξύ των δύο συνθετών. Πρωτοπόροι και καινοτόμοι και οι δυο, ωστόσο με σημαντικά χάσματα μεταξύ τους.
Ο Stravinsky αντιπαθούσε σφόδρα την δωδεκατονική τεχνική του Schoenberg, ενώ ο τελευταίος ποτέ δεν έβλεπε με καλό μάτι την δημοφιλία του Ρώσου συνθέτη τη στιγμή που η δική του φήμη ήταν εξαιρετικά περιορισμένη σε μεμονωμένους ακόμα κύκλους αφοσιωμένων ακολουθητών και θαυμαστών.
Στην Αμερική ο Stravinsky θα συναντήσει και τον τότε νεαρό μαέστρο και συνθέτη Robert Craft, με τον οποίο θα συνδεθεί με στενή φιλία και εγγύτατη συνεργασία μέχρι το τέλος της ζωής του. Δεν θα ήταν υπερβολή αν έλεγε κανείς πως ο Craft σχεδόν "υιοθετήθηκε" από το ζεύγος Stravinsky, και ο ίδιος, από ένα σημείο και μετά αποτέλεσε το "δεξί χέρι" του Ρώσου συνθέτη σε ζητήματα που είχαν να κάνουν με την παρουσίαση, ή ακόμα και την συνθετική, των έργων του, ενώ κατέστη πολύ γρήγορα και ο επίσημος βιογράφος του, με μια σειρά εξόχων βιβλίων, πριν και μετά τον θάνατο του συνθέτη.
Ο Robert Craft, εξαιρετικός μαέστρος και χαρισματικός συγγραφέας ο ίδιος, αναμφίβολα υπήρξε ο άνθρωπος εκείνος που "οργάνωσε" τόσο την κοινωνική όσο και την δημιουργική ζωή του Stravinsky στην Αμερική με τον καλύτερο τρόπο. Τόσο το αυθόρμητο και ελευθερόστομο της νεαρής ηλικίας του, όσο και η αμερικανική εντοπιότητά του, ήταν για τον συνθέτη εκείνο το αντικειμενικό "τρίτο μάτι" που θα χρειαζόταν στα όψιμα χρόνια της ζωής και της δημιουργίας του.
Ακόμα ο Craft ήταν ο άνθρωπος που συνηγόρησε όσο κανένας άλλος στην παντελώς αναπάντεχη στροφή του Ρώσου συνθέτη στον δωδεκατονισμό, μιας και ο ίδιος θαύμαζε αρκετά και τον Schoenberg και είχε παρουσιάσει ως μαέστρος έργα αυτού του τελευταίου στο αμερικάνικο κοινό.
Πολλά έχουν γραφεί για αυτήν την "στροφή" του Stravinsky, και πολλές εικασίες έχουν γίνει για το ποιο ακριβώς ήταν το κίνητρό του.
Για μένα, και έχοντας υπ'όψιν τα μνημειώδη και έξοχα βιογραφικά βιβλία του Craft επί του συνθέτη, ο Stravinsky ήταν πάντοτε ένας "ταξιδευτής" στο χώρο της μουσικής, όσο τέτοιος παρέμενε ακόμα και στην πραγματική ζωή του.
Για τον Ρώσο συνθέτη η εμπειρία μάλλον προείχε της σταθερότητας και η ποικιλομορφία της ζωής ευρίσκετο σε πρώτο πλάνο έναντι μιας "μονιστικής επιμονής".
Η πλήρης παιδικότητας προσωπικότητά του με το αιέν ανήσυχο και διερευνητικό πνεύμα της, ήταν αδύνατον να μην προσελκυσθεί από την επανάσταση που πραγματοποίησε η Δεύτερη Σχολή της Βιέννης στην μουσική του 20ού αιώνα, όσο και αν ο ίδιος την απαρνήθηκε και την απεστράφη, και όσο και αν ενείχε αμοιβαία αισθήματα "αντιπαλότητας" για τον Schoenberg (ο Craft πάντως γράφει πως ο θάνατος του Βιεννέζου συνθέτη συνετάραξε και σόκαρε τον Stravinsky).
Πάνω σε αυτή την βάση, ο πολύς Adorno, κατά τη γνώμη μου απέτυχε πλήρως να εκτιμήσει σωστά την προσωπικότητα και την δημιουργικότητα του Stravinsky όταν έγραφε τους λιβέλλους του κατά της μουσικής του, φτάνοντας σε απίστευτα όρια ανοησίας κάποτε... Γενικά, ο Adorno, όσο περισσότερο ή λιγότερο διορατικός μπορεί να είναι σε άλλα θέματα, σε ζητήματα εκτίμησης μουσικής, ουκ ολίγες φορές τα κάνει μάλλον "θάλασσα"... αποτέλεσμα ίσως του απωθημένου του συνθέτη που έτρεφε ο ίδιος και δεν το πραγματοποίησε ποτέ. Αρκεί να ανακαλέσει κάποιος στην μνήμη του και τις εντελώς επιπόλαιες και υπερβολικά άδικες θεωρήσεις του πάνω στην jazz.
Όπως και να έχει, και εις πείσμα του Adorno βέβαια και των μάλλον στενών οριζόντων του στην μουσική, ο Igor Stravinsky είναι ένας από τους πραγματικά λίγους καινοτόμους στον 20ό αιώνα, μαζί με τον Varèse και τον Schoenberg για να αναφερθούμε σε συνθέτες με κυρίως προπολεμική αφετηρία εκκίνησης.
Για μένα προσωπικά, δεν είναι ο πλέον αγαπημένος μου συνθέτης από τον 20ό αιώνα, αλλά πάντοτε μένω έκπληκτος, όταν ακούω τα έργα του, από την τόσο χαρακτηριστική φρεσκάδα της συνθετικής αντίληψης και ενορχήστρωσής του καθώς επίσης και από το σπάνιο χάρισμά του να συνδυάζει εφευρετικότητα με υψηλή αισθητική...
Μπορείτε να ακούσετε από το player δεξιά, ολόκληρη την "Symphony In 3 Movements" του Igor Stravinsky, έργο του 1945 που αντανακλά τα συναισθήματα του συνθέτη επί του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ στις παρατιθέμενες φωτογραφίες πιο κάτω μπορείτε να δείτε στιγμιότυπα από την ζωή του στην Αμερική. Σε πρώτο πλάνο εμφανίζονται οι Igor Stravinsky, Vera Stravinsky και Robert Craft.
Λίγο πιο κάτω μπορείτε να δείτε ακόμα, ένα βίντεο στο οποίο ο ίδιος ο Stravinsky διευθύνει το "Firebird" του (σε ηλικία 82 ετών εδώ).
